वीज - बाळ कोणाचे? फॅरडेचे की कळकीचे?

लोहचुंबकाच्या ध्रुवांमध्ये तांब्याच्या तारेची हालचाल केली असता वीज तयार होते - हे जेंव्हा आपल्या एका व्याख्यानाच्या प्रसंगी मायकल फॅरडेने दाखवून दिले तेंव्हा त्याला एक शंकेखोर ठोंब्या भेटलाच. भाषण संपल्या संपल्या रीतसर हात वर करून त्याने फॅरडेला विचारले,

"हे ठीक आहे हो! पण याचा उपयोग काय?"

फॅरडेला संशोधन करताना हा प्रश्न पडला असेल का?

आता गुरुत्वाकर्षण लहरींबाबत संशोधन करणारे शास्त्रज्ञ असा विचार करीत असतील का?
  

अशा अनपेक्षित प्रश्नांना जी उस्फूर्त उत्तरे मिळतात ती त्या व्यक्तीबद्दल, तिच्या कामाबद्दल, निष्ठांबद्दल सृजनशीलतेबद्दल खूप काही सांगून जातात.

उदा. महात्मा गांधींच्या आयुष्यातला एक प्रसंग. लोकमान्यांचे निधन झालेले आहे. मुंबईत असणारे गांधी तेथे पोहोचतात. अंत्ययात्रेची वेळ येते. लोकमान्यांना खांदा द्यायला गांधीजी पुढे येतात आणि लोकमान्यांचा एक सनातनी अनुयायी त्यांना सांगतो - "तुम्ही वैश्य! ब्राह्मणाला खांदा द्यायचा तुम्हाला अधिकार नाही."

अनुल्लघनीय अडथळा! पण त्या क्षणी गांधीजींनी तो सहज पार केला. ते उत्तरले "समाजसेवकाला जात नसते."
   

अशी उत्तरे कशी स्फुरतात?

शॉच्या भाबड्या जोन ऑफ आर्कने याचे फार सुंदर उत्तर दिले आहे. तिच्या परगण्याचा देशमुख तिला सांगत असतो कि - "अग पोरी तुझ्या कानात कुजबुजणारे आवाज म्हणजे सगळा कल्पनेचा खेळ आहे!"

यावर जोन म्हणते

"अगदी बरोबर! आपल्याशी बोलण्याची परमेश्वराची तीच तर पद्धत नाही का? आपल्या कल्पनाशक्तीमधून तर परमेश्वर आपल्याशी बोलतो!"
फॅरडेने त्या ठोंब्याला दिलेले उत्तर त्याच कोटीतले! फॅरडे म्हणाला "नवजात बालकाचा काय उपयोग असतो?"
त्याचे उत्तर किती भविष्यदर्शी ठरावे? या बाळाशिवाय मानवी जीवनाची आपण कल्पना तरी करू शकतो का?
हा जादूच्या दिव्यातला राक्षसच ठरला आहे. आपले कोठलेही काम असो. आपण ते याच्या मदतीने पार पाडतो.

एक तारेतून येणारा प्रवाह! तो उजेड देतो. तो टोस्ट भाजतो. पाणी गरम करतो. संगीत ऐकवतो. चित्रपट दाखवितो आणि कसली कसली माहिती देखील शोधून देतो.

विजेचा प्रवाह हा एक उर्जा स्त्रोत आहे. पण इतर उर्जांपेक्षा किती चतुरस्त्र! या स्त्रोताचा अजून एक विशेष गुण आहे. प्रकाश किंवा उष्णतेप्रमाणे तो विखरून जात नाही. त्याचा प्रवास आखलेल्या मार्गानेच होतो. त्या मार्गाला आपण मंडल (circuit) म्हणतो. अशा न विखरणा-या स्त्रोताला कमी एंट्रोपी असणारा स्त्रोत असे संबोधतात. आणि विखरत जाणार्‍या उर्जा प्रकारांना जास्त एंट्रोपी असणारे स्त्रोत म्हणतात. कमी एंट्रोपी उर्जा आपल्या फार कामाला येते.

पण विखरत जाणे हा नैसर्गिक उर्जास्त्रोतांचा धर्म आहे. विखरत जाणा-या उर्जेपासून न विखरणारी उर्जा मिळविता येते खरी पण या उलट प्रवासाची किंमत मोजावी लागते. विखरणारी उर्जा जास्त खर्च करून कमी न विखरणारी उर्जा मिळवावी लागते.

वीज आणि चलन यात साम्य आहे.

पूर्वी वस्तूंचा विनिमय व्हायचा. पण चलन ही कल्पना आल्यावर विनिमय सोपा झाला, सोयीचा झाला.

कोणत्याही उर्जा प्रकाराचे विजेत रूपांतर करता येते आणि ही वीज हव्या त्या स्वरूपात हवी तिथे उर्जा उपलब्ध करून देऊ शकते. पण चलन अस्तित्वात आल्यावर चलनाचे व्यवस्थापन करणारांचा वाटा त्यांना देणे भाग पडते तसेच विजेचे आहे.

विजेच्या निर्मितीपासून वहनापासून तिची रूपे जिथे जिथे बदलतात तिथे तिथे त्याची किंमत मोजावी लागते.

कोळसा जाळून जी ऊष्णता उपलब्ध होते त्यामधील 40% ऊर्जाच वीज रूपाने उपलब्ध होते. ती वीज वाहून नेली कि त्यात काही वीज खर्च होते. दाब वाढविला किंवा कमी केला तरी वीज खर्च होते. एसीचे डीसी केले कि वीज खर्च. कोणतेही रूपांतर केले कि वीज खर्च होते. हा खर्च लक्षात घेता सर्व काही वीजमार्गे साधायचा प्रयत्न करणे खर्चिक ठरते. अनुभव असा आहे कि निरनिराळ्या कारणांमुळे 1 युनिट वीज वापरायची असेल तर 1.5 यूनिट्स तयार करावी लागतात.
   

पूर्वी पाणचक्की किंवा पवनचक्कीवर वीज तयार न करता त्यावर पिठाची चक्की चालवत किंवा पाणी उपसणारे पंप चालवत. ते नक्कीच जास्त शहाणपणाचे होते. तिथे वीज निर्माण करून त्यावर पिठाची चक्की चालवली तर कमी ऊर्जा उपलब्ध होईल. रेल्वेचे विजेचे इंजिन घ्या. शताब्दीसारख्या गाडीचे इंजिनाला 4000 किवॉ वीज आवश्यक असते. कोळसा जाळून वीज तयार करायची वाहून आणायची त्यात दाब कमी-जास्त करायचे यात कितीतरी उर्जा खर्च होते. वाफेच्या इंजिनात रूपांतरे कमी असतात. कदाचित कोळसा आणि पाणी यांचा दर कि मी मागे खर्च कमी होत असेल.

सोलापूर जवळील अंकोली या गावी अरुण आणि सुमंगल देशपांडे यांनी विज्ञानग्राम उभे केले आहे. त्या ठिकाणी जो विज्ञानसंवाद चालतो त्यात ऊर्जा साक्षरता हा एक विषय आहे. तिथे आपल्याला काही प्रात्यक्षिके करावी लागतात. करवतीने लाकूड कापणे किंवा एखादा मग भरून पाणी आपल्या डोक्याएवढे उंचीवर चढविणे ही कामे स्थिर सायकल मारून वीज तयार करून त्या विजेवर चालणार्‍या यंत्राद्वारे करून बघावी लागतात. आपण आपली शक्ती वापरून जेंव्हा हे करून बघतो तेंव्हा वीजेच्या वाटेने नेणारा हा मार्ग किती खडतर आहे याचे आपल्याला ज्ञान होते. 

एका अत्यंत कमी वजनाच्या तरंगीला (ग्लायडरला) प्रणोदक (प्रॉपेलर) बसवून फक्त मानवी शक्ती वापरून इंग्लिश खाडी ओलांडली गेली आहे. असे काम एक अत्यंत तगडा सायकलपटूच करू शकला. पण अशाच एका अत्यंत तगड्या सायकलपटूला सायकलवर वीज तयार करून त्या विजेवर टोस्ट काही भाजून दाखविता आला नाही हे लक्षात घेण्याजोगे आहे.

वीज हे फॅरडेचे बाळ आहे हे शंभर टक्के खरे आहे. आज आपण जो विद्युतप्रवाह वापरतो तो फॅरडेच्याच
पद्धतीने निर्माण केलेला असतो. बॅटरीमधून मिळणाऱ्या प्रवाहाला व्होल्टाचे बाळ म्हणावे लागेल. फॅरडेच्या
पद्धतीमध्ये गतिजन्य उर्जेचे रूपांतर विद्युतप्रवाहात केलेले असते. गती असेपर्यंत वीजनिर्मिती सुरूच रहाते 
मग त्यापासून काम करून घ्या अथवा घेऊ नका. दुस-या शब्दात सांगायचे म्हणजे वीज वाचवता येत नाही.
कोणी वापरला नाही तरी आपल्या मंडलामधून हा प्रवाह वहाणारच. 

विद्युतप्रवाह निर्माण करणारी विविध उर्जा स्त्रोत वापरणारी केंद्रे असतात. त्यामधील कोळशावर आधारित
औष्णिक केंद्रात विद्युत पुरवठा कमी जास्त करायला जास्त वेळ लागतो. पूर्ण बंद करताच येत नाही. मागणी 
घटली तरी कोळसा जाळणाऱ्या बाष्पित्रावर (बॉयलरवर) आधारलेल्या औष्णिक वीज केंद्राचे किमान पातळीवरील उत्पादन सुरूच रहाते. रात्रीच्या वेळी वीज वापरल्यास सवलतीने वीजपुरवठा करण्याचे आश्वासन राज्याच्या उर्जामंत्र्यांनी दिलेले सर्वांना आठवत असेलच. त्यामागे या वाया जाणाऱ्या विजेचा उपयोग व्हावा हाच हेतू असणार आहे. वायुचक्कीवर (गॅस टर्बाइन वर) आधारलेली वीजनिर्मिती जास्त लवचिक असते. चालू करणे अथवा बंद करणे अल्प वेळात करता येते. पण याबाबत जलविद्युत सर्वात लवचिक !

आपण आपल्या घरामधील वापर कमी केला तर विद्युत निर्मिती केंद्राला ते समजून विद्युत निर्मिती कमी होत नाही कारण एकूण मागणीत त्यासाठी काहीतरी किमान घट व्हावी लागते. तरच मागणी कमी झाल्याची नोंद (जाणीव) होऊ शकते. वीज वाचविणे व्यक्तिच्या हातात नाही. ते सामुहिक रित्याच होऊ शकते.
निसर्गात विजेचा असा वाहत राहणारा प्रवाह नसतोच. वीज असते पण वाहत राहणारा प्रवाह नसतो. ढगांवर साचलेला विद्युतभार जमिनीकडे झेपावतो पण ही घटना काही क्षणांचीच असते. सजीवांच्या शरीरात माहितीचे दळणवळण या विद्युतभाराच्या सहाय्याने घडते. पण सतत वाहणारा विद्युतकणांचा प्रवाह ही मात्र माणसाची निर्मिती आहे. ही गोष्ट नैसर्गिक नाही म्हणूनच ती घडवून आणण्यासाठी किंमत मोजावी लागते आणि ती किंमत एवढी मोठी होते की या फॅरडाच्या बाळाला कळकीचे बाळ असे म्हणायची वेळ येते.

कळकीचे बाळ हे रत्नाकर मतकरी यांच्या एका गोष्टीचे नाव आहे. गोष्टीचा सारांश असा - कळकी नावाच्या एका स्त्रीला मोठ्या नवसा-सायासांनी मुलगा होतो खरा पण तो दिसायला विद्रूप भीतिदायक असा असतो. जवळपासचे लोक कळकीला या अवलक्षणी बाळाला जंगलात सोडून द्यायचा सल्ला देतात पण कळकीला तो सल्ला काही मानवत नाही. ती या बाळाला संभाळत रहाते. पाजत रहाते. हे बाळ मोठ्या वेगाने वाढीस लागते. त्याची भूक फार मोठी असते. त्याला आईचे दूध पुरेनासे होते ते दुधाऐवजी आईचे रक्त ओढायला लागते. या बाळाला कळकीचे बाळ म्हणावे अशी वेळ खरोखर आली आहे का? मला वाटते कि त्या दिशेने आपली वाटचाल वेगाने सुरू आहे.

असे मी का म्हणतो आहे - ते आता सांगतो.

वीज तयार करण्यासाठी पाणी खर्च होते याचे बहुधा आपल्याला भानच नसते. वीज म्हंटले कि आपल्याला आठवते कोयना! जलविद्युतमध्ये पाणी खर्च ते काय होणार? आपले काम करून ते जलविद्युत केंद्राच्या बाहेर पडते. हे खरे आहे. पण जलविद्युतमध्ये पाणी खर्च होऊ शकते. कसे ते पुढे ओघात येईल.

काही जणांना औष्णिक वीज आठवेल आणि आपण असा विचार करू कि वायुचक्की (टर्बाइन) फिरवायला वाफ तयार करावी लागणार खरी पण तेच पाणी पुनःपुन्हा वापरता येत असणार. खर्च म्हणावा असा काही फार असणार नाही. साधारण तीन वर्षांपूर्वीपर्यंत माझा समज असाच होता. पण काही वर्षांपासून अधूनमधून उन्हाळ्यात पाण्याअभावी परळीची वीजनिर्मिती बंद. चंद्रपूरचे काही संच पाण्याअभावी बंद अशा बातम्या वाचून औष्णिक वीजनिर्मितीला पाणी लागते तरी किती? असे कुतुहल जागृत झाले. प्रयास या वीजविषयक प्रश्नांचा अभ्यास करणा-या संस्थेच्या काही प्रकाशनांमधून मला याबाबत प्रथम निश्चित माहिती मिळाली.

उष्णता ही शक्ती वापरून वीज तयार केली तर त्याला औष्णिक वीज म्हणतात.

यामध्ये कोळसा जाळून वीज करता येते तसेच वायू जाळून! कोळसा जाळून वीज केली जाते तिथे पाण्याची वाफ करून त्यावर जनित्र फिरवले जाते. वायुचक्की (गैस टर्बाइन)मध्ये मात्र पाणी लागत नाही. पण एकूण वीज उत्पादनात कोळश्यावर आधारित वीज सर्वात महत्वाची.

तर या कोळश्यावर आधारित विजेला पाणी किती लागते?

भारतामाधील सेंट्रल इलेक्ट्रिसिटी ऍथॉरिटीच्या अनुभवानुसार त्याचे उत्तर आहे दर 100 मेवॉ साठी दर वर्षाला 3.92 दशलक्ष घनमीटर. दर मेवॉ साठी दर तासासाठी हा आकडा येतो 4475 लि. महाराष्ट्र राज्यात आजमितीस एकूण 40589 मेवॉ एवढी क्षमता निर्माण करण्यात आलेली आहे आणि त्यापैकी कोळशावर आधारित क्षमता आहे 26478 मेवॉ. यावरून आपण आपल्या राज्यात औष्णिक विजेसाठी पाणी किती खर्च होते हे सहज समजू शकतो. हा आकडा येतो 1038 द ल घनमीटर. म्हणजे 35 टिएमसी.

याचा अर्थ राज्यातले कोळशावर आधारलेले विद्युत प्रकल्प वर्षभर पूर्ण क्षमतेने चालले तर एवढे पाणी खर्च होईल. वरील आकडा ही एक माहिती झाली. हे पाणी किती आहे हे स्पष्ट होण्यासाठी आपण अजून एक आकडेमोड करू. शहरी भागात माणसाची पाण्याची गरज दररोज दरडोई 135 लि आहे हे आपल्या देशातले मानक आहे. 1038 दलघनमीटर पाणी किती लोकांची एक वर्षाची गरज भागवेल? उत्तर आहे 2,10,64,180.
आता आपण मोठमोठ्या आकड्यांच्या जंजाळात शिरतो आहोत तर या आकड्यांशी थोडी जानपहचान करून घेऊ. mcm हे मेट्रिक पद्धतीतले माप पाण्याच्या बाबतीत वापरले जाते. mcm= दशलक्ष घनमीटर. एक घनमीटर म्हणजे 1000 लि. याचा अर्थ एक mcm = 1,00,00,00,000 लि. = एक अब्ज लि.

पाण्याच्या बाबतीतले जुने माप आहे tmc. त्याचा अर्थ हजार दशलक्ष घनफूट. म्हणजेच एक अब्ज घनफूट. एक घनफूटात 29 लि बसतात. म्हणजे एक tmc म्हणजे 29 अब्ज लि.

मी पाण्याचा खर्च असा शब्दप्रयोग करतो आहे त्याचा खुलासा करणे आवश्यक आहे. पाणी आपल्याला वापरता येण्याजोगे न रहाणे म्हणजे खर्च होणे. औष्णिक वीज केंद्रात पाण्याचा काही भाग वाफ होऊन जातो. पण कोळशाची राख साठविण्यासाठी देखिल पाणी लागते. 630 मेवॉ क्षमता असणा-या केंद्राला तासाला 300 टन कोळसा लागतो आणि दर मेवॉ क्षमतेमागे दिवसाला 4 ते 5 टन राख रोज तयार होते. ही राख सुरक्षितपणे साठविण्यासाठी दर मेवॉ तासाला 1300 लि पाणी लागते. हे पाणी दुसऱ्या काही कामासाठी वापरता येत नाही म्हणजे खर्च झाले असेच म्हणावे लागते. कोळश्यामध्ये नको त्या अज्वलनशील गोष्टींची भेसळ असते. कोळसा वापरण्याआधी धुवावा लागतो आणि त्यासाठी पाणी खर्च होते.

जलविद्युत निर्मितीमध्ये पाणी खर्च होऊ शकते असे मी यापूर्वी नमूद केले आहे.

ते कसे? हे आता पाहू.
सध्या भारत पाकिस्तानमध्ये जम्मू कश्मीर राज्यामधील चिनाब या नदीवरील प्रस्तावित जलविद्युत योजनेवरून वाद चालू आहे. हा काय वाद आहे? या दोन देशांत नदी पाणीवाटप करार गेली 60 वर्षे अस्तित्वात आहे. यानुसार सिंधू, झेलम आणि चिनाब या उत्तरेकडील नद्यांचे पाणी पाकिस्तानला आणि रावी, सतलज, बियास या नद्यांचे पाणी भारताला मिळाले आहे. भारत चिनाब नदीवर धरण बांधून त्यावर जलविद्युत निर्मिती करू इच्छितो. याला पाकिस्तानचा आक्षेप आहे कारण चिनाब त्यांच्या वाट्यात आली.
यावर भारताची बाजू अशी कि आम्ही वीजनिर्मिती करून पाणी परत चिनाब नदीपात्रात सोडणार असल्याने पाकिस्तानचे वापराचे पाण्यात कपात होत नाही. या ठिकाणी वीज निर्मिती केल्यावर अवजल पुढे वापरता येते. म्हणजे या वापराला खर्च म्हणता येणार नाही. टेहरी योजना अशीच आहे. वीज तयार होते आणि पाणी वापरता येते. म्हणजे पाण्याचा खर्च होत नाही. पण चीन प्रस्तावित ब्रह्मपुत्र नदावरील योजनेबाबत असे म्हणता येईल का? चीनने तिबेटात धरण बांधून जलविद्युत तयार करून पाणी नदीत परत सोडून दिले तर वादाचे खरेतर कारण नाही. पण हे पाणी त्यांनी चीनकडे वळविले तर नदीचे पाणी कमी होणार हे उघड आहे. या ठिकाणी पाणी भारत आणि बांगला देश यांचे दृष्टीने खर्च झाले. त्यामुळे भारत आणि बांगला देश यांनी या पाणी वळविण्यास विरोध करणे रास्त ठरते.

आपल्याकडे भीमा खोऱ्यामधून असे पाणी वळविले गेले याला आता 90 वर्षे लोटली आहेत. हे पाणी वळवून टाटा पॉवर कंपनी 450 मेवॉ जलविद्युत तयार करते. अवजलाचे पुढे काय होते? तर कोकणामधील रायगड, ठाणे या जिल्ह्यामधील काही उद्योग यामधील काही पाण्याचा उपयोग करतात पण बरं बहुतांश पाणी तसेच समुद्रात जाते. हे पाणी किती आहे? DNA या वृत्तपत्रात टाटा पॉवर कंपनीने दिलेल्या माहितीनुसार त्यांना 54 टिएमसी पाणी कोकणात वळविण्याचा अधिकार आहे आणि पुढे यामधील बहुतांश पाण्याचा वापर होत नाही. या ठिकाणी हे देखिल लक्षात घेतले पाहिजे कि ठाणे रायगड हे 200 सेंमी पावसाचे प्रदेश आहेत. पावसाचे पाणी साठवून तेथील गरजा भागविल्या जाऊ शकतात.

कोयना योजना 1960 मध्ये पूर्ण झाली वीजनिर्मितीचे सर्व टप्पे पूर्ण झाल्यावर तेथे 1950 मेवॉ वीज तयार होऊ शकते. त्यासाठी पाणी किती वळविले जाते? 67 टिएमसी! राज्याचे जलसंपदा राज्यमंत्री विजय शिवतरे यांनी हे 67 टिएमसी पाणी वाया जात असल्याने हे पाणी आम्ही मुंबईला नेऊ असे विधान केल्याचे वृत्त आठवणीत असेलच. तेंव्हा कोयनेचे 67 टिएमसी पाणी नक्की वाया जाते म्हणजे खर्च होते. उद्योजक आणि वृत्तपत्र व्यावसायिक श्री प्रतापराव पवार यांचा या विषयावर एक लेख दै. सकाळमध्ये वाचायला मिळाला. ते म्हणतात कि कोयना अवजलापैकी 15 टिएमसी पाणी चिपळूण परिसरामधील उद्योग वापरतात. उरलेले पाणी वाया जाऊ नये यासाठी त्या पाण्याचा वापर बाटलीबंद पाणी,शीतपेये आणि डिस्टिलरी उद्योगासाठी करावा अशी त्यांची सूचना आहे. आधी वर्षानुवर्षै पाणी वाया घालवायचे आणि तिकडे लोकांचे लक्ष जाऊ लागले कि त्याचे उपयोग शोधायचे असे चालले आहे.
या दोनही योजनांसाठी वळविले गेलेले पाणी नैसर्गिकदृष्ट्या पूर्वेकडे वहाणारे होते. म.प्र. पासून तमिळनाडूपर्यंत भारतीय द्वीपकल्पाच्या मध्यातून जो अवर्षणप्रवण प्रदेश पसरलेला आहे त्यामधून हे पाणी वहात होते. या मधील काही प्रदेशाला या पाण्याचा उपयोग होऊ शकला असता. वीज तयार झाल्यावर हे अवजल कोकणामधून वहाते. तिथे त्याची गरज नाही. यामधील बहुतांश पाणी समुद्राला सोडून दिले जाते. म्हणजे हे पाणी खर्च झाले असेच म्हणावे लागते. कोकणात या पाण्याचा उपयोग होवो अथवा न होवो देशभागाच्या दृष्टीने हे पाणी खर्चच होते. 67+54=121 टिएमसी एवढे हे पाणी आहे. (तुलनेसाठी) पुण्यासारखे सढळपणे पाणी वापरणारे 50 लाखांहून जास्त वस्ती असणारे शहर वर्षाला 16 टिएमसी पाणी वापरते.

एवढे पाणी वापरून वीज तयार किती होते? तर 2400 मेवॉ! राज्याच्या आताच्या औष्णिक विजेच्या 10% देखिल नाही. आकडेमोड करून बघा. एवढ्या पाण्यात साधारणपणे 1लाख मेवॉ औष्णिक वीज तयार होऊ शकते आणि राज्याची आताची एकूण निर्मिती क्षमता आहे 40000 मेवॉ. ही वीज तयार करण्यासाठी एकूण 156 टिएमसी (35+121) पाणी खर्च होते आहे असे म्हणावे लागते.
 

पण हे इथेच संपलेले नाही.

प्रयास या वीजविषयक प्रश्नांचा अभ्यास करणा-या संस्थेने विभागीय अनुशेषाचा अभ्यास करणा-या केळकर समितीला जून 2012 मध्ये एक अभ्यास सादर केला आहे. त्यामधील माहिती विचारात घेतली पाहिजे. ही माहिती पुढीलप्रमाणे –

2011 मध्ये राज्यात 18171 औष्णिक क्षमता स्थापित झालेली होती. यामध्ये विदर्भात 41195 मेवॉ आणि कोकणात 30978 मेवॉ अशी औष्णिक क्षमता स्थापित करण्याचे प्रस्ताव मंजूर झाले होते. पैकी कोकणातल्या प्रस्तावांकडे दुर्लक्ष करता येईल कारण समुद्राचे पाणी शुद्ध करून औष्णिक वीज तयार करण्यासाठी वापरता येते. आणि दुसरे म्हणजे कोकणात पाऊस एवढा पडतो आणि समुद्राला जाऊन मिळतो कि त्यामुळे राज्यामधील गोड्या पाण्याच्या पुरवठ्यावर ताण पडणार नाही. पण विदर्भात जर खरोखर 41000 मेवॉ क्षमता प्रस्थापित झाली तर विदर्भातले पाणी किती खर्च होईल? 1600दल घनमीटर अथवा 55 टिएमसी म्हणजे कोकणाव्यतिरिक्त राज्यामधील 210 टिएमसी पाणी वीजनिर्मितीसाठी वापरले जाईल. या ठिकाणी हे नमूद केले पाहिजे कि राज्यामधील नद्यांमधून जे पाणी वहाते त्यामधील निम्म्याहून अधिक पाणी कोकणामधील नद्यांमधून वहाते.

2012 पर्यंत विदर्भात 10 लाख हेक्टर एवढी सिंचनक्षमता निर्माण झाली होती आणि प्रत्यक्षात केवळ 3 लाख हेक्टर जमिनीला पाणी मिळत होते. कारण? पाणी वीज आणि उद्योगांकडे वळविले गेले. आता अजून 1600 दल घनमीटर पाणी वीज उत्पादनासाठी वापरले गेले तर शेतीसाठी पाणी शिल्लक राहील का? नद्यांमधून वहाणारे, धरणांत जमा होणारे खात्रीचे पाणी वीज, उद्योगधंदे आणि शहरांसाठी आणि पाणी अडवा पाणी जिरवा, जलयुक्त शिवार हे ग्रामीण भागासाठी अशी विभागणी मला स्पष्ट दिसते आहे.

2012 मध्ये महाराष्ट्रात स्थापित क्षमता होती 18000 मेवॉ (औष्णिक) आणि किती भर टाकायचे प्रस्ताव होते? तर 89269 मेवॉ चे.! पाचपट वाढ? आणि लक्षात घ्या कि हे प्रस्ताव यूपीए ने मंजूर केलेले आहेत. मी आताच्या सरकारला दोष देतो आहे असा समज कृपया करून घेऊ नये. खरे तर मला दोष कोणाचेच दाखवायचे नाहीत.' सर्व काही “वीजमार्गे” असा आपला दृष्टिकोन बनत चालला आहे. त्याची किंमत किती पडते आहे याकडे लक्ष वेधणे हा माझा हेतू आहे.

जे राज्याबाबत खरे आहे तेच देशाबद्दल ! Thermal Power Plants on the Anvil या प्रयास च्या पुस्तिकेत याबाबत माहिती मिळते. ही पुस्तिका 2011 मध्ये प्रसिद्ध झालेली आहे. त्यावेळी (यूपीए) पर्यावरण मंत्रालयाकडे कोळसा आणि वायू वापरणा-या औष्णिक प्रकल्पांचे 7,01,820 मेवॉच्या प्रकल्पांचे प्रस्ताव आलेले हौते. यापैकी 1,92,913 मेवॉच्या प्रस्तावांना पर्यावरणीय मंजूरी मिळालेली होती आणि औष्णिक प्रकल्पांना मंजूरी न मिळणे ही अत्यंत दुर्मिळ घटना असते. म्हणजे या प्रस्तावांना मंजूरी मिळणे हा फक्त काळाचा प्रश्न होता. त्यावेळची औष्णिक स्थापित क्षमता होती 113000 मेवॉ. 6 पटीपेक्षा जास्त वाढ! यापैकी 5,89,000 मेवॉ चे प्रकल्प कोळशावर आधारलेले औष्णिक प्रकल्प होते. म्हणजे पाणी लागणारे होते. यांसाठी 700 टिएमसी पाणी लागते आणि नद्यांमध्ये आताच्या शेती आणि माणसांच्या गरजा भागून एवढे पाणी शिल्लक नसेल (आणि ते नसणार आहे) तर ते शेतीकडून अगर माणसांचे कमी करूनच मिळवावे लागेल हे उघड आहे.

हा लेख लिहीत असता पाण्याचे दृष्टीने महत्वाच्या दोन नवीन बातम्या आल्या. एक बातमी आहे वॉटर ग्रिड बद्दलची. गुजरात राज्यात असे जाळे निर्माण करण्यात आले आहे असे या बातमीवरून समजले. असे जलवाहिन्यांचे जाळे खूपच उपयुक्त ठरेल यात शंका नाही. पण त्यामधून वाहाण्यासाठी पाणी शिल्लक राहिले पाहिजे ना? सरकारचे जाहीर धोरण काहीही असो. या वर्षीच्या दुष्काळात देखिल भीमा खो-यामधील पाणी वीजनिर्मितीसाठी वळविले गेले ही वस्तुस्थिती आहे. विजेसाठीच्या पाण्याला हात लावायचा नाही हा व्यवहार असेल तर या जलजाळ्यासाठी पाणी उपलब्ध असणार नाही.

दुसरी बातमी आहे कोयनेचे अवजल मुंबईकडे वळविण्याची! यासाठी 40000 कोटी रु खर्च होतील असा अंदाज आहे. ही बातमी पुणे येथून प्रकाशित होणा-या दै. सकाळ मध्ये नुकतीच प्रसिद्ध झालेली आहे. ही अत्यंत निषेधार्ह योजना आहे असे मला वाटते. कारण गोदावरी खोऱ्यात निम्मा महाराष्ट्र सामावलेला आहे. या खोऱ्यात पाण्याचा तुटवडा आहे असे गेली काही दशके तरी दिसते आहे. पण या खोऱ्यामधील मराठवाडा आणि पश्चिम विदर्भ यांना पाणी पोहोचविण्यासाठी काहीच योजना नाही. मुंबईसाठी वीजरूपाने आधीच किती पाणी खर्च होते आहे. 2014 एप्रिल मधील एका वृत्तानुसार मुंबईची सरासरी गरज 2900 मेवॉ ची आहे. उन्हाळ्यात एसी मुळे जी मागणी वाढते ती 500 मेवॉहून जास्त आहे. मुंबईमधील केवळ प. रेल्वेची गरज 425 मेवॉची आहे असे वृत्तपत्रावरून समजले. ज्या प्रदेशांत 15-17 इंच पाऊस पडतो त्या प्रदेशाला स्थिरता देऊ शकणारे पाणी 80 ते 90 इंच पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशाकडे वळविणे हे नुसते मूर्खपणाचे नाही तर दुष्टपणाचे देखील कृत्य आहे. असे नमूद करणे मला भाग पडते आहे.

आज जगाच्या लोकसंख्येच्या 16% लोक भारतीय आहेत. पुढील 35 ते 40 वर्षांत यामध्ये अजून 40 कोटी लोकांची भर पडेल असा अंदाज आहे. आपल्याकडे जगामधील गोड्या पाण्याच्या केवळ 4% गोडे पाणी आहे. वीज हे जर कळकीचे बाळ ठरायचे नसेल तर विजेचा अनिर्बंध वापर करणे परवडणार नाही. बंगळुरू येथील शास्त्रज्ञ श्री ए के एन रेड्डी यांनी तीस वर्षांपूर्वीच हे सांगितले होते. काही वीजवापर टाळून, वीजवापर कार्यक्षम करून आणि काही अपारंपारिक स्त्रोतांचा उपयोग करून नवीन औष्णिक निर्मिती न करता कर्नाटक राज्यामधील प्रत्येक घरास ,शेती पंपास आणि कारखान्यास वीज पुरविणे शक्य आहे असे त्यांनी त्या वेळीच दाखवून दिले होते. Development,Energy& Environment ही त्यांची पुस्तिका पुणे येथील परिसर या पर्यावरणक्षेत्रात काम करणा-या संस्थेने प्रकाशित केली आहे.तो अतिशय महत्वाचा विचार आहे. प्रयास संस्थेच्या अभ्यासामधून आपल्याला आताच्या वास्तवाची जाणीव होते आणि रेड्डी यांनी तीसहून अधिक वर्षांपूर्वी मांडलेल्या विचारांचे महत्व प्रयासच्या अभ्यासामधून मनावर ठसते.
 

प्रयास या संस्थेच्या संकेतस्थळावर त्यांची प्रकाशने उपलब्ध आहेत. Dev., Energy& Environment ही पुस्तिका “परिसर” च्या संकेतस्थळावर वाचायला मिळेल. Tata Power Tail race Water असा शोध इंटरनेटवर घेतल्यास त्याबद्दल माहिती मिळते. मुंबईच्या विजेच्या गरजेबाबत इंटरनेटवर माहिती मिळते. मी प्रतिष्ठित वृत्तपत्रांमधील त्याबद्दलची वृत्ते या लेखासाठी ग्राह्य धरली आहेत.

Vidnyan Ranjan Spardha August 2016 विज्ञान रंजन स्पर्धा ऑगस्ट २०१६

सुवर्ण महोत्सवी वर्ष 

विशेष विज्ञान रंजन स्पर्धा २०१६ निकाल

१.      एकुणात प्रथम क्रमांक – रु. ५,०००

८८५ तेजस नागेश कुलकर्णी, व

३४८ अनिकेत राजहंस पुणे (विभागून)

२.      एकुणात द्वितीय क्रमांक –. रु. ३,०००

८८४ पुष्कर हर्षद अपशंकर, पुणे

३.      एकुणात तृतीय क्रमांक –रु. २,०००

८७३ श्रीजा समीर वाघ, पुणे,

उत्तेजनार्थ – रु. १५० प्रत्येकी

८८१   परितोष दीक्षित

१४५   मंदार प्रमोद वाजगे

३४७   शुभंकर श्रीनिवास पालवणकर

३४९   अथर्व मंदार फाटक

८७४   साहिल अजित भट

८७१   शिवानी अतुल विनोद

८९१   निनाद कोटस ठाणे

पुणे विभाग (वरीलप्रमाणे)

सातारा विभाग (नजीकचा विभाग - सांगली)

१.      प्रथम क्रमांक – ६८७ रश्मी रमेश धनवट. रु. १,०००

२.      द्वितीय क्रमांक – ६८३ दिव्या अंकुश पवार. रु. ५००

३.      तृतीय क्रमांक – ८२० नेहा रामा पवार. रु. २५०

उत्तेजनार्थ - रु. १५० प्रत्येकी

१.      ८ नचिकेत सुनिल शेवाळे

२.      ३४४ विशाखा परशराम आरेकर

३.      ६९० प्रिया दत्तात्रय भालेराव

४.      ८०९ गौरी माने

५.      ३४६ मनस्वी नितीन घाडगे

६.      ६८६ आर्सला खलील अत्तार

७.     ६९३ वैष्णवी जयराज जाधव   

जळगाव विभाग

१.      प्रथम क्रमांक – ३५० ऋतिक मनोज पाटील. रु. १,०००

२.      द्वितीय क्रमांक – ३५१ अनुष्का प्रवीण पाटील. रु. ५००

३.      तृतीय क्रमांक – ३५२ सृष्टी अजय परदेशी. रु. २५०

उत्तेजनार्थ - रु. १५० प्रत्येकी

३५३ प्रीती आशिष गुजराथी

३५४ आदित्य ज्ञानेश्वर पाटील

३५५ पूजा भरत धनगर

३५६ रंजना वल्लभ जाधव

३५७ अंजली पुरुषोत्तम सुतार

३५८ श्रुष्टी मोहन चौधरी

३५९ मयुरी सचिन पाटील

चाळीसगाव विभाग

१.      प्रथम क्रमांक – २३९ स्वप्नील ज्ञानेश्वर चौधरी. रु. १,०००  

२.      द्वितीय क्रमांक – २४० ओम सुधाकर पाटील. रु. ५००  

३.      तृतीय क्रमांक – २४३ सारंगी प्रवीण बागुल. रु. २५०

उत्तेजनार्थ - रु. १५० प्रत्येकी

२४५ सलोनी लोटन पाटील

२४६ प्रणव अरुणसिंग पवार

२४७ भावना जयेंद्र पाटील

२४८ कुंदन राजेंद्र देशमुख

२४९ प्रथमेश शशिकांत चव्हाण

२५० जानवी सुरेंद्रसिंग पाटील

२५१ ख़ुशी किरणसिंग देवरे

धुळे विभाग

१.      प्रथम क्रमांक – ८५१ कार्तिक संतोष शिंपी. रु. १,०००  

२.      द्वितीय क्रमांक – ८५२ निकेश मिलिंद पाटील. रु. ५००  

नाशिक विभाग

१.      प्रथम क्रमांक – २०५ गीतांजली दिनकर बेलेकर. रु. १,०००  

२.      द्वितीय क्रमांक – २०६ भाग्यश्री दिनकर बेलेकर. रु. ५००  

३.      तृतीय क्रमांक – २०७ निकिता संजय निरभवणे. रु. २५०

उत्तेजनार्थ - रु. १५० प्रत्येकी

२०८ मनीषा अशोक गायकवाड

२०९ कल्पना बाळासाहेब ठाकरे

२१० वैष्णवी किशोर शेलार

२११ सपना दत्तात्रय लोखंडे

२१२ योगिता स्वामिनाथ जेरवाल

२१३ कल्याणी रमेश गवळी

२१४ रोहिणी भारत ढामले

पालघर विभाग (नजीकचा विभाग –तारापूर, बोर्डी)

१.      प्रथम क्रमांक – ८४६ दिव्या सुरेश चौधरी. रु. १,०००  

२.      द्वितीय क्रमांक – ८४७ कांचन विलास डोके. रु. ५००  

३.      तृतीय क्रमांक  - ८४८ अमिषा शांताराम गावित. रु. २५०

उत्तेजनार्थ - रु. १५० प्रत्येकी

८४९ कीर्ती अशोक भुसारे

८५० अंकिता तूळशीराम गीभल

८५३ प्रियांका रामदास पागी

८५४ रोहिणी परशुराम डोके

८५५ चचला रामजी टयूरकुटे

८५६ अनिता लहानू पागी

८५७ सागर वसंत भोये

सिंधुदुर्ग विभाग (नजीकचा विभाग – रत्नागिरी)

१.      प्रथम क्रमांक – १२९ प्रणव प्रमोद सावंत. रु. १,०००  

औरंगाबाद विभाग

१.      प्रथम क्रमांक – १२५ सोहनलाल दिलीप बेनाडे. रु. १,०००

प्रश्न १ - निरीक्षण करून उत्तरे द्या  (गुण १०)

१.    सध्या सर्वात जास्त प्रमाणात वापरले जाणारे घरगुती विजेचा वापर करणारे उपकरण कोणते? –मोबाईल चार्जर

२.    लाल गुलाबाच्या फुलाला किती पाकळ्या असतात? २५ ते ६० (५च्या पटीत)

३.    १०० रुपयाच्या नोटेची पुढची आणि मागची बाजू यातला फरक डोळे मिटून कसा ओळखाल? नोटेच्या पुढच्या बाजूच्या डाव्याकडेच्या १ सेंमी आत मध्याच्या वरच्या बाजूला उठावदार त्रिकोणाच्या आकाराचे वरती कोन असलेले चिन्ह असते

४.    १२ ऑगस्टच्या पहाटे ४ ते ५ या वेळात पडताना दिसलेल्या उल्कांचे वर्णन थोडक्यात लिहा. पर्सेअस तारकासमूहातून ताशी १००-१२५

19	06:23 ↑ (88°)	18:33 ↑ (272°)
20	06:23 ↑ (89°)	18:32 ↑ (271°)
21	06:23 ↑ (89°)	18:32 ↑ (271°)
22	06:23 ↑ (89°)	18:31 ↑ (270°)
23	06:24 ↑ (90°)	18:30 ↑ (270°)
24	06:24 ↑ (90°)	18:29 ↑ (269°)
25	06:24 ↑ (91°)	18:28 ↑ (269°)

५.    ५ मिनिटे जळल्यावर मेणबत्तीचे वजन किती घटते?

६.    एखाद्या मोबाईलमधून जवळात जवळ किती अंतरावरचा फोटो स्पष्ट येतो ते लिहा? १ सेंमी

७.    क, च, ट, त, प या पाचपैकी कोणत्या वर्णाची पाचही मुळाक्षरे म्हणायला सर्वात कमी वेळ लागतो? क

८.    जमिनीवर अंडे घालणाऱ्या तीन पक्षांची नावे लिहा.

कोंबडी, टिटवी, शहामृग, इमू, पेलिकन,

९.    झेरॉक्सची पाटी आणि भाडोत्री प्रवासी वाहन यात कोणते साम्य आहे? पिवळा – काळा रंग

१०.     पाच वर्षाचे मूल व सत्तर वर्षे वयाची व्यक्ती यांच्या नाडीच्या ठोक्यात फरक काय?

मुलाचे जास्त तर म्हाताऱ्याचे कमी असतात

प्रश्न २ - चूक की बरोबर ते स्पष्ट करा   (गुण १०)

१.    पहिल्या १० पाढ्यांमध्ये ५५ संख्या वापरल्या जातात. चूक. ४२ संख्या वापरल्या जातात

२.    केळीच्या घडातली सर्व केळी एकदम पिकतात. चूक. दोन ते तीन दिवसात.

३.    सम संख्येला ९ने भाग गेला तर ६ने भाग जातोच. बरोबर. अशी संख्या स असेल तर,

स= 9*2*प= 3*3*2*प= 6*3*प

४.    जुलाब सुरू झाल्यास प्रथमोपचार म्हणून जुलाब बंद होण्याची गोळी घ्यावी. चूक. त्यामुळे मुरडा पोटात साठतो. जलसंजीवनी घ्यावी

५.    पावसाचे पाणी नेहमी शुद्धच असते. चूक. त्यात हवेतील घटक विरघळलेले असतात.

६.    वनस्पती तूप हे वनस्पतींमध्ये बनलेले असते. चूक. वनस्पतीत तेल असते त्याचे हैड्रोजनने क्षपण करून बनलेल्या पदार्थाला तूप म्हणतात

७.    भारतातल्या सर्व नद्या वरून खाली वाहतात. बरोबर. सर्वच नद्या उंचावरून खाली वाहतात

८.    रेडीओ लहरींचा शोध मार्कोनी यांनी लावला. चूक नोव्हेंबर १८८४मध्ये कोलकता येथे जगदीशचंद्र बोस यांनी सर्वांपुढे रेडीओचे प्रात्यक्षिक दाखवले

९.    सब्जा आणि तुळशी समान कुलातले आहेत. बरोबर. Lamiaceae म्हणजेच लेमिएसि

१०.     साळींदराच्या काट्यांवरून वेल्क्रोचा शोध लागला. चूक. जखमेला टाके घालण्याच्या पद्धतीचा शोध

प्रश्न ३ - थोडक्यात उत्तर द्या  (गुण १०)

१.    *#06#हा क्रमांक मोबाईलवरून डायल केल्यावर कोणती माहिती मिळते? IMEI इंटरनॅशनल मोबाईल इक्विपमेंट आयजेंटीटी -  आंतरराष्ट्रीय मोबाईल उपकरण क्रमांक

२.    १०० ग्रॅम अंड्यामधून आपल्या रोजच्या गरजेला पुरून उरेल असे कोणते जीवनसत्व मिळते? बी१२

३.    PY या अक्षरांनी सुरू होणारी वाहने भारतात कोणत्या राज्यात नोंदविलेली असतात? पाँडेचरी

४.    आईला बाळाबद्दल खूप जिव्हाळा वाटतो तेव्हा तिच्या शरीरात निर्माण होणारे रसायन कोणते? ऑक्सिटॉसिन

५.    आयोडीनला गलगंड तर सेलेनियमला काय? केशन

६.    क्षकिरणांनी हाडांचे चित्र मिळते तर शरीरातील मऊ भागाचे चित्र कोणत्या तंत्राने मिळते? एम आर आय – मॅग्रेटिक रेझोल्युशन इमेज

७.    खाद्य पदार्थ ठेवण्याच्या प्लास्टिकच्या डब्यावर कोणचे चिन्ह काढतात?

८.    दक्षिण अमेरिकच्या समुद्रातील कोणते दोन प्रवाह भारतातल्या पावसावर परिणाम करतात? अल निनो आणि ला निना

९.    रक्तदानापूर्वी रक्ताची कोणती तपासणी करतात? हिमोग्लोबिन १२५ग्रॅम/लि(स्त्री) १३५ग्रॅम/लि(पुरुष)

१०.                        वृक्ष आयुर्वेद या विषयावर भारतात पहिले लिखाण करणारा कृषीतज्ज्ञ कोण? पराशर

प्रश्न ४ - शास्त्रीय कारणे लिहा  (गुण २०)

१.    आकाशातील वीज घरगुती किंवा औद्योगिक कामासाठी वापरता येत नाही. एवढी प्रचंड वीज एवढ्या थोड्या वेळात सामावून घेणारे उपकरण नाही.

२.    आषाढ तळायचा, श्रावण भाजायचा तर भाद्रपद उकडायचा महिना आहे. हवामानातील बदलांमुळे त्या त्या प्रकारचे अन्न पचते

३.    कमी पाउस पडणाऱ्या प्रदेशातील झाडांची पाने आकाराने लहान असतात. बाष्पीभवन कमी व्हावे

४.    काळा रंग हा खरा रंग नसतोच त्यातून कोणतेही किरण बाहेर पडत नाहीत.

५.    टिव्हीवरील कार्यक्रम बघताना जेवण करू नये. पचनावर परिणाम होतो.

६.    डोकेदुखीवरच्या मलमात झोंबणारे औषध असतेच. त्यामुळे दुखण्यावरचे लक्ष विचलित होते

७.    नागपूरपेक्षा मुंबईत लोखंड लवकर गंजते दमट अन् खारी हवा. ऑक्सिडेशन वेगाने होते.

८.    फोडणी करताना मोहरी तडतडणे आवश्यक असते. मोहरीतील पोषक द्रव्ये बाहेर पडण्यासाठी

९.    महाराष्ट्रात सूर्य बरोबर डोक्यावर असेल असे एका वर्षात दोन दिवसच असतात कारण महाराष्ट्र कर्क आणि मकर वृत्तांच्या मध्ये

१०.     मोबाईलमध्ये कॅमेऱ्याचे भिंग व पडदा यात अंतर कमी असते अत्यंत छोट्या भागावर अनेक पिकसेल्स असतात.

प्रश्न ५ – खालील वाक्यातील ‘मी’ कोण? (गुण १०)

१.    १९४८ मध्ये स्थापन झालेल्या भारतीय अणुउर्जा आयोगाचा अध्यक्ष म्हणून माझी नेमणूक झाली. होमी भाभा

२.    आमच्याकडे सूर्य नेहमीच पश्चिमेला उगवतो शुक्र, युरेनल

३.    काच कापू शकणारा मी अतिशय मूल्यवान आहे. हिरा

४.    माझ्या स्थानापासून दक्षिण ध्रुवापर्यंतच्या रेषेत कोठेही जमिनीवर पाऊस पडत नाही सोमनाथ

५.    मी इसवी सनाच्या दुसऱ्या शतकात भारतात जन्मलो, मी अणूसिद्धांत सांगितला. कणाद

६.    मी कोणत्याही बाजूने पहा एकसारखाच दिसतो गोल

७.    पंढरपुरी, नागपुरी, सुरती कुठलीही असो मला चिखलात फार आवडते. म्हैस

८.    आमचे भाकीत शंभर वर्षांपूर्वी झाले पण सिद्ध यंदा गुरुत्व लहरी

९.    शरीराला ऊर्जा पुरवते, आईकडूनच तुम्हाला मिळते मायटोकाँड्रीया, तंतुणिका

१०.     ताल अर्जुन साल हे सगळे माझेच प्रकार आहेत इमारती लाकूड

प्रश्न ६ - सविस्तर उत्तरे लिहा -  गुण १५

१.      उत्तम दर्जाच्या धुण्याच्या पावडरीत कोणकोणती रसायने कोणकोणत्या कार्यांसाठी घालतात?

§  पृष्ठक्रियाकारक,

§  स्वच्छक,

§  अल्कली,

§  पुनर्निक्षेप प्रतिबंधक,

§  विकर,

§  ऑक्सि-विरंजक,

§  सूक्ष्मजीव प्रतिबंधक,

§  वीण मऊकारी,

§  सुवास,

§  चमकदायी रसायन,

§  परिरक्षक,

§  ओलरक्षक,

§  प्रक्रियारक्षक,

§  फेन नियामक,

§  क्षरणरोधक

२.      क्रिकेटच्या ५० षटकांच्या सामन्यात एक फलंदाज कमाल किती धावा नाबाद राहून करू शकेल?

पहिल्या ४९ षटकात प्रत्येकी ३३ [(६*५)+३] ५०व्या षटकात ३६ (६*६). एकूण १६५३

३.      चालकाशिवाय चालणाऱ्या वाहनांचे धोके कोणते?

ढगाळ हवा – वादळात नियमन अवघड, सिग्नल यंत्रणा बंद पडणे, चालकांना बेकारी, सुरू करून देणे गरजेचे, खर्चिक तंत्रज्ञान, लोकांकडून स्वीकार, हॅकींगचा धोका, माहितीची चोरी, कायद्यांचा अभाव, अपूर्ण माहिती पुरवली जाणे, अपघाताची जबाबदारी नेमकी कोणावर?, यंत्रावलंबन, वाहतूक नियम व कायदे वेगवेगळे, ड्रायव्हींगचा आनंद कमी होईल

४.      पृथ्वीवरील हवेत ३० कोटी वर्षांपूर्वी ३५% ऑक्सिजन होता तेव्हाचे सजीव आणि आजचे सजीव यांच्यात असू शकणारे पाच फरक लिहा?

नाकपुड्यांचा आकार, शरीराची चपळता, भूक, शारिरीक वाढीचा वेग, प्रथिनांची कमतरता

विज्ञान रंजन स्पर्धा ऑगस्ट २०१६ निकाल 

सर्व विजेत्यांचे अभिनंदन सर्व स्पर्धकांची विज्ञान दृष्टी टिकून राहो व वाढत राहो.....

स्पर्धकाचे नाव                           श्रेणी/ पारितोषिक

अंकिता  अण्णा  मोहिते                      तृतीय श्रेणी

अंकिता  तूळशीराम  गीभल               पालघर विभाग उत्तेजनार्थ

अंकिता  दिलीप  चव्हाण                    तृतीय श्रेणी

अंकिता  हरिचंद्र  खांडेकर                   तृतीय श्रेणी

अंकुर  रामेश्वर  पावशे                         तृतीय श्रेणी

अंकुश  विश्राम  खांजोडे                       तृतीय श्रेणी

अंकेश  मनजी  पडवले                         द्वितीय श्रेणी

अंजली  जितेंद्र  लोहार                         तृतीय श्रेणी

अंजली  पुरुषोत्तम  सुतार                  जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

अंजली  भास्कर सोळंके                    तृतीय श्रेणी

अंजली  रामदास  शिंदे                         तृतीय श्रेणी

अंजली  हंबीरराव  शेळके                     तृतीय श्रेणी

अंजली राजेश बिंद                            तृतीय श्रेणी

अक्षता  अंकुश  रासकर                       तृतीय श्रेणी

अक्षदा  उत्तम  घाडगे                          तृतीय श्रेणी

अक्षदा  बाबुराव  थोरात                       तृतीय श्रेणी

अक्षदा  लालू  खंडागळे                         तृतीय श्रेणी

अक्षय  यशवंत  पाचलकर                   द्वितीय श्रेणी

अक्षय  राजेंद्र  गवळी                            तृतीय श्रेणी

अक्षय  वसंतराव  निकम                     तृतीय श्रेणी

अक्षय  शरद  काळे                                प्रथम श्रेणी

अक्षय  हरिभाऊ  मंडलिक                   तृतीय श्रेणी

अक्षिता नरेंद्र राठोड                          तृतीय श्रेणी

अजय  लडका  खेवरा                           तृतीय श्रेणी

अजय  संदीप  पाटील                           तृतीय श्रेणी

अतुल  लहानु  उंबरसाडा                      तृतीय श्रेणी

अथर्व   गुर्जर                                          तृतीय श्रेणी

अथर्व   शेलार                                         तृतीय श्रेणी

अथर्व  किशोर  शिनकर                       तृतीय श्रेणी

अथर्व  मंदार  फाटक                            पुणे विभागात उत्तेजनार्थ

अथर्व  मोहन  देवरे                               द्वितीय श्रेणी

अथर्व  शिरीष  पाठक                           तृतीय श्रेणी

अथर्व  संजय  गांगुर्डे                             तृतीय श्रेणी

अदिती  गौतम  गरुड                           तृतीय श्रेणी

अदिती  चंद्रकांत  साळुंके                    तृतीय श्रेणी

अदिती  महादेव  कदम                        तृतीय श्रेणी

अदिती  महेंद्र  पदुकले                         तृतीय श्रेणी

अदिती  विजय  शिंदे                            तृतीय श्रेणी

अनामेय   दाण्डेकर                               तृतीय श्रेणी

अनिकेत   राजहंस                                एकुणात प्रथम 

अनिकेत  अनिल  विसपुते                  द्वितीय श्रेणी

अनिकेत  प्रदीप  रणदिवे                     तृतीय श्रेणी

अनिकेत  विजय  पाटील                     तृतीय श्रेणी

अनिकेत  विट्ठल  रासकर                    तृतीय श्रेणी

अनिकेत  विनोद  पाटील                    तृतीय श्रेणी

अनिकेत  संदीप  शिरोडे                      तृतीय श्रेणी

अनिकेत  साहेबराव  निकम               तृतीय श्रेणी

अनिता  लहानू  पागी                            पालघर विभाग उत्तेजनार्थ

अनिरुद्ध  रवींद्र  वाघ                             तृतीय श्रेणी

अनिशा  संदीप  मोराणकर                 तृतीय श्रेणी

अनुजा  शरद  गावडे                             तृतीय श्रेणी

अनुराधा  सोपान  बरसाले                   तृतीय श्रेणी

अनुष्का  प्रवीण पाटील                      जळगाव विभाग द्वितीय

अनुष्का  विजय  गावडे                        तृतीय श्रेणी

अपूर्ण  संदीप  पाटील                           तृतीय श्रेणी

अबोली  अविनाश  पाटील                   द्वितीय श्रेणी

अभय   मानकर                                     तृतीय श्रेणी

अभय  नीलकंठ  ब्राह्मणकर              तृतीय श्रेणी

अभय  रवींद्र  सोनवणे                         तृतीय श्रेणी

अभिषेक  बाळू  कालेकार                    तृतीय श्रेणी

अभिषेक  राजेंद्र  येवले                        तृतीय श्रेणी

अमित                                                     तृतीय श्रेणी

अमित  संदीप  चवरे                             तृतीय श्रेणी

अमिषा  जीवल्या  आबात                   तृतीय श्रेणी

अमिषा  शांताराम  गावित                  पालघर विभाग तृतीय 

अमृता  संतोष  सावंत                          तृतीय श्रेणी

अमेय अजय  गोखले                          प्रथम श्रेणी

अरसला एलीलाज पटवेकारी          तृतीय श्रेणी

अरीशिया राम दुबे                             द्वितीय श्रेणी

अरुण  लल्लू  गोवारी                           द्वितीय श्रेणी

अर्चना  रमेश  भोसले                           तृतीय श्रेणी

अर्चिता  बाळू  कापडणे                        तृतीय श्रेणी

अर्णव  अमूल  फडके                            प्रथम श्रेणी

अर्पिता  गोरक्षनाथ  शेळके                 द्वितीय श्रेणी

अलका  कालराम                                  तृतीय श्रेणी

अवतिका  सचिन  राजेशिर्क               तृतीय श्रेणी

अश्मीन  दीपक  जैन                            तृतीय श्रेणी

अश्विनी  शिवाजी  पाटील                  तृतीय श्रेणी

अश्विनी  सुनील  पाटील                     तृतीय श्रेणी

अश्विनी सुहास शेलार                      तृतीय श्रेणी

अस्मिता  घनश्याम  भोसले               तृतीय श्रेणी

अस्मिता  शशीकांत  शेळके               तृतीय श्रेणी

अस्मिता  सुनील  शेलार                     तृतीय श्रेणी

आकांक्षा  गणेश  ढाणे                          तृतीय श्रेणी

आकांक्षा  ज्ञानेश्वर  गावडे                   तृतीय श्रेणी

आकांक्षा  नितीनसिंह  पाटील            तृतीय श्रेणी

आकांक्षा  माचीन्द्र  काळजे                तृतीय श्रेणी

आकाश  नंदू  हाकोळ                           तृतीय श्रेणी

आकाश  रघुनाथ  मालपुरे                   तृतीय श्रेणी

आदिती     संतोष  गावडे                      तृतीय श्रेणी

आदिती  विजय  माने                          तृतीय श्रेणी

आदित्य  ज्ञानेश्वर  पाटील                 जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

आदित्य  दादाभाऊ गावडे                 तृतीय श्रेणी

आदित्य  बंडू  घोधम                            तृतीय श्रेणी

आदित्य  विजय  पंडित                       द्वितीय श्रेणी

आदित्य  हरेश  शिंगडा                        तृतीय श्रेणी

आदिल  सिकंदर  शेख                         तृतीय श्रेणी

आदिल्य   परमार                                 तृतीय श्रेणी

आदेश  गौरव  कदम                             तृतीय श्रेणी

आदेश  दीपक  मेधने                           तृतीय श्रेणी

आनंद   सबनीस                                    प्रथम श्रेणी

आयुष  सीताराम  शिंदे                        तृतीय श्रेणी

आयेशा  समीर  बागवान                     तृतीय श्रेणी

आरजू  हमीद  बागवान                        तृतीय श्रेणी

आरती  अण्णा  मोहिते                        तृतीय श्रेणी

आरती  भाऊसाहेब  सोनवणे              तृतीय श्रेणी

आरती  सुनील  पवार                           तृतीय श्रेणी

आर्सला  खलील  अत्तार                     सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

आशुतोष  संदीप  सूर्यवंशी                   तृतीय श्रेणी

आश्लेषा  दिलीप  गावडे                       तृतीय श्रेणी

आसावरी   अनेल पोळ                       तृतीय श्रेणी

आसावरी  किशोर  महाजन                द्वितीय श्रेणी

इंद्रजीत   दत्तात्रय  भोई                      तृतीय श्रेणी

ईशा  गावंडे                                             उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

ईशिता   पाठक                                      तृतीय श्रेणी

ईश्वरी दादासाहेब ढाकणे                 तृतीय श्रेणी

उज्ज्वल  कमलाकर  पाटील              तृतीय श्रेणी

उज्वला  सुभाष  कडाळी                      तृतीय श्रेणी

उत्कर्ष  योगेश  शिरोडे                          तृतीय श्रेणी

उत्कर्षा  कैलास  मानकर                    तृतीय श्रेणी

उदय  बाबासाहेब  ठाकरे                      तृतीय श्रेणी

उमेश  विजय  देशमुख                        तृतीय श्रेणी

उर्मिला  शामराव  वझीरगे                  तृतीय श्रेणी

ऋतिक  मनोज  पाटील                       जळगाव विभाग प्रथम

ऋतिका  अनिल  जगताप                   तृतीय श्रेणी

ऋतुजा   गायधनी                                 प्रथम श्रेणी

ऋतुजा   संतोष कांबळे                       तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  अनिरुद्ध  देशपांडे                   तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  किशोर  पवार                          तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  प्रवीण  जांभळे                        तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  भगवान  चव्हाण                    तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  भरत  कदम                            तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  राजू  उंबरकर                          तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  शिवाजी  मनवे                       तृतीय श्रेणी

ऋतुजा  संजय  महाले                          तृतीय श्रेणी

ऋतुजा संजय पाटील                        तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  अनीफ  पाटील                    तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  अरुण  खराटे                       तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  अशोक  मेखा                      तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  एकनाथ  शिंदे                     तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  किशोर  सूर्यवंशी                 तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  गोपीनाथ  महाले                तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  रवींद्र  पाटील                       तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  सुरेश  गलकर                      तृतीय श्रेणी

ऋषिकेश  सुरेश  वाळूंज                       तृतीय श्रेणी

एकता  राजेंद्र  सोनार                           तृतीय श्रेणी

एश्वर्या  सचिन  यादव                         तृतीय श्रेणी

ऐश्वर्या  अशोक  थोरात                       तृतीय श्रेणी

ऐश्वर्या  शंकर  चव्हाण                        तृतीय श्रेणी

ओंकार रंजक  देवल                            द्वितीय श्रेणी

ओकार  वशीष्ट  बोचरे                         तृतीय श्रेणी

ओम  कृष्णराव  विभूते                        तृतीय श्रेणी

ओम  ज्ञानेश्वर  अहिरे                         तृतीय श्रेणी

ओम  रामदास  नांगरे                           तृतीय श्रेणी

ओम  विजय  पाटील                            तृतीय श्रेणी

ओम  समाधान  चिमणपुरे                 तृतीय श्रेणी

ओम  सुदाम  पवार                               तृतीय श्रेणी

ओम  सुधाकर  अहिरराव                    तृतीय श्रेणी

ओम  सुधाकर  पाटील                         चाळीसगाव विभाग द्वितीय 

ओमकार  आलाव  किशोर                  तृतीय श्रेणी

कनिष्का  विश्वास  शेडगे                    तृतीय श्रेणी

कमलेश  शेवराव  आहेर                       तृतीय श्रेणी

कमाशु  प्रवीण  पाटील                         तृतीय श्रेणी

करण   मिझार                                       तृतीय श्रेणी

करण  भास्कर  भोसले                        तृतीय श्रेणी

करण  संजय  पाटील                            तृतीय श्रेणी

करीना  राजेश  शाहू                              तृतीय श्रेणी

कर्तव्या  राजेंद्र  जाधव                        तृतीय श्रेणी

कल्पना  बाळासाहेब  ठाकरे                नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

कल्पेश  ज्ञानेश्वर  खैरे                         तृतीय श्रेणी

कल्पेश  राजेश  शिंगडा                        द्वितीय श्रेणी

कल्पेश  रामचंद्र  पाटील                     तृतीय श्रेणी

कल्पेश  सतीश  आमले                       तृतीय श्रेणी

कल्याणी  अशोक  भोर                        तृतीय श्रेणी

कल्याणी  एकनाथ  महाजन              तृतीय श्रेणी

कल्याणी  रमेश  गवळी                       नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

कल्याणी  विठ्ठल  साठे                         तृतीय श्रेणी

कल्याणी  श्रीराम  बेलदार                   तृतीय श्रेणी

कल्याणी  सुनील  गावडे                      तृतीय श्रेणी

कल्याणी  सोपान  परभाने                  तृतीय श्रेणी

कविता  पांडुरंग  शिंदे                           तृतीय श्रेणी

कविता महारु अहिरे                         तृतीय श्रेणी

कस्तुरी  सागर  जंगम                          तृतीय श्रेणी

कांचन  विलास  डोके                            पालघर विभाग द्वितीय 

काजल   आनंदराव ढोबळे                 तृतीय श्रेणी

काजल   जावळे                                     तृतीय श्रेणी

काजल  शिवाजी  चव्हाण                   तृतीय श्रेणी

कादंबरी  गणेश  पाटील                       द्वितीय श्रेणी

कामक   मित्तल                                   तृतीय श्रेणी

कार्तिक  अभय  ठोके                            तृतीय श्रेणी

कार्तिक  सतीष  शिंपी                          धुळे विभाग प्रथम 

कावेरी  काळूराम  गुरव                        तृतीय श्रेणी

किरण  राजेश  पाचलकर                    तृतीय श्रेणी

किशोरी  राजेंद्र  सोनवणे                     प्रथम श्रेणी

कीर्ती  अशोक   भुसारे                          पालघर विभाग उत्तेजनार्थ

कुंदन  राजेंद्र  देशमुख                          चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

कुणाल  एकनाथ  पाटील                     तृतीय श्रेणी

कुणाल  कैन्हैयालाल  पाटील             तृतीय श्रेणी

कुणाल  खंडू  ढवळे                               तृतीय श्रेणी

कुणाल  दिनेश  महाजन                      तृतीय श्रेणी

कुणाल  नितीन  पाटील                       तृतीय श्रेणी

कुणाल  लक्ष्मिकांत  देसले                 तृतीय श्रेणी

कुणाल  विजय  आमले                        तृतीय श्रेणी

कुणाल  विश्वास  आहेर                       तृतीय श्रेणी

कुशल  महेश  अमृतकर                       तृतीय श्रेणी

कुशल  सदाशिव  बाविस्कर               तृतीय श्रेणी

कृतिका  अ  निकुंभ                              तृतीय श्रेणी

कृतिका  अजय  बारी                            तृतीय श्रेणी

कृष्ण  दीपक  ठाकूर                             तृतीय श्रेणी

कृष्णा  अरविंद  जठार                         तृतीय श्रेणी

कृष्णा  दत्तात्रय  शेळके                      तृतीय श्रेणी

कृष्णा  भुषण  पाटील                           तृतीय श्रेणी

कृष्णा  सीताराम  महाले                     तृतीय श्रेणी

कृष्णा  सुदर्शन अयंगार                     प्रथम श्रेणी

केतन  नरेंद्र  चव्हाण                            तृतीय श्रेणी

केयूर  धनंजय  जोशी                           द्वितीय श्रेणी

कोमल  चंद्रकांत  कोळेकर                  तृतीय श्रेणी

कोमल  पुंडलिक  पाटील                     तृतीय श्रेणी

कोमल  भरत  कदम                             तृतीय श्रेणी

कोमल  विजय  बडगुजर                     तृतीय श्रेणी

कोमल  शिवाजी  दळवी                      तृतीय श्रेणी

कोमल  हनुमंत गोसावी                     तृतीय श्रेणी

कोशाल  राजेश  अहिरराव                   तृतीय श्रेणी

कौसर  अस्लम  तांबोळी                     द्वितीय श्रेणी

कौस्तुभ  संजय  सोनवणे                    तृतीय श्रेणी

क्रिष्णा  सोमनाथ  चौधरी                   तृतीय श्रेणी

क्षितिजा  राजेश  पवार                        तृतीय श्रेणी

ख़ुशी  किरणसिंग  देवरे                       चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

गणेश  दत्तात्रय  आहेर                        तृतीय श्रेणी

गणेश  प्रवीन  धनगर                           तृतीय श्रेणी

गायत्री  अतिष  जाधव                         तृतीय श्रेणी

गायत्री  अनंत  घाडगे                            तृतीय श्रेणी

गायत्री  गणेश  बागडे                            तृतीय श्रेणी

गायत्री  महेश  वाघ                               तृतीय श्रेणी

गायत्री  रवींद्र  पाटील                           तृतीय श्रेणी

गायत्री  संजय  राऊळ                           तृतीय श्रेणी

गायत्री  सरोजकुमार  पाटील              तृतीय श्रेणी

गायत्री  सुनील  कोतवाल                    तृतीय श्रेणी

गीता  नवश्या  दौडा                              द्वितीय श्रेणी

गीता  सोमा  ईरिम                                द्वितीय श्रेणी

गीतांजली  दिनकर  बेलेकर                नाशिक विभाग प्रथम 

गोपाळ  निलेश  गिलबिले                   तृतीय श्रेणी

गोपिका .                                               तृतीय श्रेणी

गौरव  उत्तम  ढमाले                           तृतीय श्रेणी

गौरव  दिलीप  शिरसाठ                       द्वितीय श्रेणी

गौरव  निवृत्ती  वाडे                             तृतीय श्रेणी

गौरव  संजय  सोनवणे                         तृतीय श्रेणी

गौरी   नवगिरे                                        तृतीय श्रेणी

गौरी   माने                                              सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

गौरी  चीधू  खैरे                                      तृतीय श्रेणी

गौरी  प्रशांत  गुजराथी                          तृतीय श्रेणी

गौरी  विजय  गोसावी                           तृतीय श्रेणी

गौरी  संजय  भोसले                              तृतीय श्रेणी

गौरी  संजय निकम                             तृतीय श्रेणी

गौरो  मंगलदास  वागस्कर                 तृतीय श्रेणी

चंचल  संजय  जाधव                           तृतीय श्रेणी

चंचल  संजीव  पाटील                          तृतीय श्रेणी

चचला  रामजी  टयूरकुटे                     पालघर विभाग उत्तेजनार्थ

चिन्मयी माणिक तसे                      तृतीय श्रेणी

चेतन  बाळू  टाकळकर                        तृतीय श्रेणी

चेतन  विश्वास  पाटील                        तृतीय श्रेणी

चेतना  रवींद्र  सोनार                            तृतीय श्रेणी

चैतन्य  प्रवीण  पाटील                         तृतीय श्रेणी

चैतन्यराज  सतीश  पाटील                तृतीय श्रेणी

जगदीश  मचीन्द्र  ठाकूर                     तृतीय श्रेणी

जनार्दन  विष्णू  मेंगडे                          तृतीय श्रेणी

जयंती  मुकुंद  घुडरे                              तृतीय श्रेणी

जयदीप  संजय  गायकवाड                 तृतीय श्रेणी

जयवंत  द्समा  भेकरे                          तृतीय श्रेणी

जयश्री  अण्णासो  काळे                       द्वितीय श्रेणी

जयेश   नडगे                                          तृतीय श्रेणी

जयेश  किरण  पाटील                          तृतीय श्रेणी

जयेश  रमेश  सोनवणे                         द्वितीय श्रेणी

जयेश  संजीव  दुसिंग                           तृतीय श्रेणी

जसपाल  करणसिंग  राजपूत             तृतीय श्रेणी

जानवी  प्रमोद  पाटील                         तृतीय श्रेणी

जानवी  प्रसन्नं  गुजराथी                    तृतीय श्रेणी

जानवी  बिपीन  अहिरे                         तृतीय श्रेणी

जानवी  सुरेंद्रसिंग  पाटील                  चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

जान्हवी  शहा                                         प्रथम श्रेणी

ज्ञानेश्वरी  संग्राम  मुंडे                         तृतीय श्रेणी

ज्ञानेश्वरी  सुर्यकांत  डवरी                   तृतीय श्रेणी

ज्ञानेश्वरी गोविंद पुरी                       तृतीय श्रेणी

झहीर सिकंदर आतार                      तृतीय श्रेणी

तनया  गणेश  काटे                               द्वितीय श्रेणी

तनया  दत्तात्रय  भोर                          तृतीय श्रेणी

तनया  दिलीप  कदम                           तृतीय श्रेणी

तनया  विलास  पोखरकर                   तृतीय श्रेणी

तनिषा  कैलास  सोनावणे                   तृतीय श्रेणी

तनुजा  संजीवन                                    तृतीय श्रेणी

तनुजा संदीपान कळसुळे                 तृतीय श्रेणी

तन्मय  अविनाश  जाधव                   तृतीय श्रेणी

तन्मय  कमलाकर  कच्वा                  तृतीय श्रेणी

तन्वी  ज्ञानेश्वर  दाभाडे                       तृतीय श्रेणी

तन्वी  संदेश  गावडे                              तृतीय श्रेणी

तीर्थ  प्रीतम  पंडीत                               प्रथम श्रेणी

तुषार  कैलास  देसले                            तृतीय श्रेणी

तुषार  गुलाबराव  पाटील                     तृतीय श्रेणी

तुषार  संदीप  बडगुजर                         तृतीय श्रेणी

तुषार  हेमंत  सोनार                              तृतीय श्रेणी

तृप्ती  भाऊसाहेब  टूसे                         तृतीय श्रेणी

तेजश्री  प्रभाकर  धारले                        तृतीय श्रेणी

तेजस  गणेश  रोकडे                             तृतीय श्रेणी

तेजस  धीरज  कोठारी                          तृतीय श्रेणी

तेजस  नागेश  कुलकर्णी                      एकुणात प्रथम 

तेजस  प्रकाश  देसले                            तृतीय श्रेणी

तेजस मनोहर  वाकलकर                  तृतीय श्रेणी

तेजस्वी भास्कर साळवे                   तृतीय श्रेणी

तेजस्वीनि  विशाल  मेने                     तृतीय श्रेणी

दयानंद  प्रकाश  मालकारी                  द्वितीय श्रेणी

दर्शन  अनिल  चौधरी                          तृतीय श्रेणी

दर्शन  दिलीप  देवरे                              द्वितीय श्रेणी

दर्शन  राजेश  चौधरी                            तृतीय श्रेणी

दर्शना  राजाराम  ठाकरे                       तृतीय श्रेणी

दिक्षा  महेंद्र  जाधव                              तृतीय श्रेणी

दिगंबर  राजू  पाथरे                              तृतीय श्रेणी

दिप  दत्तू  चीत्ते                                  तृतीय श्रेणी

दिपीका  लखमा  खरपडे                      तृतीय श्रेणी

दिव्यता  पांडुरंग  धनवडे                     तृतीय श्रेणी

दिव्या   गोपाल चितोडकर                तृतीय श्रेणी

दिव्या   मनोहर  पाटील                       तृतीय श्रेणी

दिव्या  अंकुश  पवार                            सातारा विभागात द्वितीय 

दिव्या  दत्ता  पवार                              तृतीय श्रेणी

दिव्या  देवसिंग  परदेशी                      तृतीय श्रेणी

दिव्या  मनीष  पारीख                          द्वितीय श्रेणी

दिव्या  महेश  गावडे                             तृतीय श्रेणी

दिव्या  विजय  पिंगळे                          तृतीय श्रेणी

दिव्या  सुरेश  चौधरी                            पालघर विभाग प्रथम 

दिव्या  हनुमंत  शिरसट                      तृतीय श्रेणी

दिव्या राजेश रक्षे                               तृतीय श्रेणी

दिशा  ज्ञानदेव  वर                                तृतीय श्रेणी

दिशा  दत्ताराम  कालकर                   तृतीय श्रेणी

दिशा  भास्कर  चौधरी                         तृतीय श्रेणी

दिशा  विजय  दाभाडे                            तृतीय श्रेणी

दिशा  सुनील  जैन                                तृतीय श्रेणी

दीक्षा  आबाजी  जाधव                         तृतीय श्रेणी

दीक्षा  कल्याण  रसाळ                         तृतीय श्रेणी

दीक्षा  भिका  धनगर                            तृतीय श्रेणी

दीपक  विठ्ठल  चौधरी                          द्वितीय श्रेणी

दीपक्षिका  पांडुरंग  गवळी                   तृतीय श्रेणी

दीपांजली  भरत  पवार                         तृतीय श्रेणी

दीपाली  गोपाल  लकेरी                        तृतीय श्रेणी

दीपाली  महादेव  पवार                        तृतीय श्रेणी

दीपाली  वाळीबा वाळूंज                     तृतीय श्रेणी

दीपेश   गवळी                                        तृतीय श्रेणी

दीप्ती  अगद  सरडगे                            तृतीय श्रेणी

दुर्गा संजय देशमुख                           तृतीय श्रेणी

देवश्री  प्रमोद  भट                                 द्वितीय श्रेणी

देवश्री  संदीप  दामले                            तृतीय श्रेणी

देवांश   गुप्ता                                         प्रथम श्रेणी

देवाशिष  भालचंद्र  शिंदे                      तृतीय श्रेणी

देवेश किशोर  पवार                            तृतीय श्रेणी

धनंजय  ज्ञानेश्वर  चौधरी                  तृतीय श्रेणी

धनंजय  दिनकर  पवार                       तृतीय श्रेणी

धनंजय धनंजय  रणदिवे                  तृतीय श्रेणी

धनश्री   बाबुराव  गहिणे                       तृतीय श्रेणी

धनश्री   भांडारकर                                 द्वितीय श्रेणी

धनश्री   सचिन लोखंडे                       तृतीय श्रेणी

धनश्री  आबाजी  पोखरकर                 तृतीय श्रेणी

धनश्री  संजय  शिंपी                             तृतीय श्रेणी

धनश्री सुनील  चित्ते                          तृतीय श्रेणी

धीरज  गोकुळ  बोरसे                           तृतीय श्रेणी

धीरज  हेमंत  पाटील                            तृतीय श्रेणी

ध्येर्या  नितीन  पाटील                         तृतीय श्रेणी

नंदन   टोळ                                            प्रथम श्रेणी

नंदा  बाळू  काळे                                    तृतीय श्रेणी

नंदिनी  दीपक  डुबल                            तृतीय श्रेणी

नंदिनी  राजेंद्र  पाटील                          तृतीय श्रेणी

नंदिनी  विजय  पाटील                        प्रथम श्रेणी

नंदू  नयनेश  डबाळी                             तृतीय श्रेणी

नचिकेत  विजय  कढरे                        तृतीय श्रेणी

नचिकेत सुनिल शेवाळे                    सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

नम्रता  राजेंद्र  चौगुले                           तृतीय श्रेणी

नयन  मनीष  भाट                                तृतीय श्रेणी

नरेश  शांताराम रावते                        तृतीय श्रेणी

निकिता   गवळी                                   तृतीय श्रेणी

निकिता  चंद्रकांत  वाळूज                  तृतीय श्रेणी

निकिता  तानाजी  पवार                      तृतीय श्रेणी

निकिता  मोहन  जाधव                       तृतीय श्रेणी

निकिता  रवींद्र  जाधव                        तृतीय श्रेणी

निकिता  विजय  सोनावणे                 द्वितीय श्रेणी

निकिता  शांतीलाल  ठोंबरे                  द्वितीय श्रेणी

निकिता  शामराव  निरभवणे             तृतीय श्रेणी

निकिता  संजय  निरभवणे                 नाशिक विभाग तृतीय 

निकिता  संदीप  चव्हाण                     तृतीय श्रेणी

निकिता  संभाजी  परदेशी                   तृतीय श्रेणी

निकिता अण्णा पवार                       तृतीय श्रेणी

निकेश  मिलिंद  पाटील                       धुळे विभाग द्वितीय 

निखील  मंगेश  ठाकरे                          द्वितीय श्रेणी

निखील  योगेश  पाटील                       तृतीय श्रेणी

नितेश  अमृत  मालकारी                     तृतीय श्रेणी

नितेश  गानू  वरठा                                तृतीय श्रेणी

निनाद कोटस ठाणे                           उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

निर्मला हनुमंत ढोबळे                      तृतीय श्रेणी

निलेश  मधु  शिंगडा                             द्वितीय श्रेणी

निलेश  संजय  गायकवाड                   तृतीय श्रेणी

निवेदिता  अनिल  पोळ                       तृतीय श्रेणी

निशा  माणिक  जाधव                         तृतीय श्रेणी

निशा उमाशंकर शर्मा                       तृतीय श्रेणी

निशिगंधा  चंद्रकांत  धुमाळ               तृतीय श्रेणी

निसारा  सिकंदर  मुल्ला                     तृतीय श्रेणी

नीलकंठ  भीमा  चव्हाण                      तृतीय श्रेणी

नुपूर  सुनील  भालेराव                         तृतीय श्रेणी

नूतन  रवींद्र  चौधरी                             तृतीय श्रेणी

नेहा  कांचन  राणा                                 तृतीय श्रेणी

नेहा  कृष्णा  पार्टे                                   तृतीय श्रेणी

नेहा  केशव  वाघ                                    तृतीय श्रेणी

नेहा  जवाहर  राठोड                              तृतीय श्रेणी

नेहा  धनराज  निकुंभ                           तृतीय श्रेणी

नेहा  मनोज  दाभाडे                              तृतीय श्रेणी

नेहा  रामा  पवार                                    सातारा विभागात तृतीय 

नेहा  रोहिदास  शिर्के                             तृतीय श्रेणी

नेहा  विनायक  नारकर                        तृतीय श्रेणी

नेहा  सुनील  पाटील                              द्वितीय श्रेणी

नैष्मवी   भोंडवे                                      उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

पंकज  आरूण  सूर्यवंशी                       द्वितीय श्रेणी

पंकज  राधाकिसन  बिडवे                   तृतीय श्रेणी

पणण  तनवीर  आरिफ                        तृतीय श्रेणी

पदमजा  रवींद्र  महाडिक                     तृतीय श्रेणी

पराक्षी  भास्कर  पाटील                       तृतीय श्रेणी

पराग  हेमराज  पाटील                         तृतीय श्रेणी

परितोष  दीक्षित                                   पुणे विभागात उत्तेजनार्थ

परिमल  किसन  मोरे                           तृतीय श्रेणी

परिमल  पंढरीनाथ  भामरे                  तृतीय श्रेणी

पल्लवी  देवराम  शिरसट                    तृतीय श्रेणी

पवन  संतोष  लोंढे                                 तृतीय श्रेणी

पार्थ  विजय  बडगुजर                          तृतीय श्रेणी

पिनेश  राघा  ठाकरे                               तृतीय श्रेणी

पियुषा  यदुराज  शेजवलकर              तृतीय श्रेणी

पुष्कराज  नानासाहेब  सोनावणे        तृतीय श्रेणी

पुष्कराज  हर्षद अपशंकर                  एकुणात द्वितीय 

पूजा   संतोष गाडेकर                          तृतीय श्रेणी

पूजा  अशोक   चव्हाण                         तृतीय श्रेणी

पूजा  पंजाबराव  देशमुख                    तृतीय श्रेणी

पूजा  भरत  धनगर                               जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

पूजा  शंकर  वाघमारे                            तृतीय श्रेणी

पूजा उत्तम पवार                              तृतीय श्रेणी

पूनम  दत्तू  कासार                              तृतीय श्रेणी

पूनम  दिनेश  बुधांडा                            तृतीय श्रेणी

पूनम  धोंडीबा  जानकर                       तृतीय श्रेणी

पूनम  रमेश शीगनकर                       तृतीय श्रेणी

पूनम  विश्वास  सोनवणे                     तृतीय श्रेणी

पूर्वा दत्तात्रय नेटके                          तृतीय श्रेणी

पूर्वी  श्रीराम  पाटील                             तृतीय श्रेणी

पूर्वेश  विकास  पाटील                          तृतीय श्रेणी

पौर्णिमा  जनार्धन  भोसले                  तृतीय श्रेणी

प्र  जयसिंघ  पालसकर                        तृतीय श्रेणी

प्रचीती  नितीन  बागुल                        तृतीय श्रेणी

प्रज्ञा  बाजीराव  गाढवे                          तृतीय श्रेणी

प्रज्ञा  विकास  गुजर                              तृतीय श्रेणी

प्रज्ञा  शांताराम दाभाडे                       तृतीय श्रेणी

प्रज्ञा  सतीश  तोरस्कर                         तृतीय श्रेणी

प्रज्वल  राजेंद्र  वाघ                              तृतीय श्रेणी

प्रज्वल  शरद  गावडे                             तृतीय श्रेणी

प्रणव  अरुणसिंग  पवार                      चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

प्रणव  देवमन  आवारे                          तृतीय श्रेणी

प्रणव  प्रमोद  सावंत                             सिंधुदुर्ग विभाग प्रथम 

प्रणव  मारिच  अहिरे                            तृतीय श्रेणी

प्रणाली  पंडित  आव्हाळे                      तृतीय श्रेणी

प्रणाली  सतीश  गजधरने                   तृतीय श्रेणी

प्रणाली  सुनील  गायकवाड                 तृतीय श्रेणी

प्रणिता  भगवान  लोखंडे                     तृतीय श्रेणी

प्रणिता  भरत  मोहिते                          तृतीय श्रेणी

प्रणोती  विजय  फडके                          तृतीय श्रेणी

प्रताप  लक्ष्मण  दांडेकर                       तृतीय श्रेणी

प्रतिक  प्रशांत  खालकर                      तृतीय श्रेणी

प्रतिक  बाळासाहेब  गावडे                   तृतीय श्रेणी

प्रतिक  संतोष  ताजणे                         तृतीय श्रेणी

प्रतिक  सुनील  चव्हाण                       प्रथम श्रेणी

प्रतीक्षा  अविनाश  ताजने                   तृतीय श्रेणी

प्रतीक्षा  नीलकंठ  साळुंके                    तृतीय श्रेणी

प्रतीक्षा  भारत  वाघ                              तृतीय श्रेणी

प्रतीक्षा  रमेश  मेखा                             तृतीय श्रेणी

प्रतीक्षा  राजेंद्र  सूर्यवंशी                       तृतीय श्रेणी

प्रतीक्षा  संतोष  खांडेकर                      तृतीय श्रेणी

प्रतीक्षा  संतोष  पोपळे                          तृतीय श्रेणी

प्रथम  अजय  निर्गणकर                     तृतीय श्रेणी

प्रथमेश  शशिकांत  चव्हाण                चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

प्रदिप  नरेश  आह्डी                             द्वितीय श्रेणी

प्रधुम्न  प्रदीप  पवार                            तृतीय श्रेणी

प्रभू  लहाणु  घाटाळ                              तृतीय श्रेणी

प्रमोद  चव्हाण                                      तृतीय श्रेणी

प्रमोद  पंढरीनाथ  मुलमुले                  तृतीय श्रेणी

प्रवीण  ज्ञानेश्वर  गावडे                       तृतीय श्रेणी

प्रशांत  गणपत  चौरे                             तृतीय श्रेणी

प्रशांत  संतोष  गावडे                            तृतीय श्रेणी

प्रशांत  सुनील  पाटील                          तृतीय श्रेणी

प्रांजल  निंबा  पवार                              तृतीय श्रेणी

प्रांजल  मनोज  बागुल                          द्वितीय श्रेणी

प्रांजल  संजय  चव्हाण                        द्वितीय श्रेणी

प्रांजली  बाळासाहेब  राऊत                 तृतीय श्रेणी

प्रांजली  भिवराज  पाटील                    तृतीय श्रेणी

प्रांजली  संतोष  बोबडे                           तृतीय श्रेणी

प्रांजली  सुनील  चौधरी                        तृतीय श्रेणी

प्राची  अशोक  पाटील                           तृतीय श्रेणी

प्राची  गणेश  जाधव                             तृतीय श्रेणी

प्राची  प्रशांत  वाघ                                 तृतीय श्रेणी

प्राची  योगराज बडगुजर                    तृतीय श्रेणी

प्राची पांडुरंग चिले                             तृतीय श्रेणी

प्राजक्ता  अनिल  ढमाले                     तृतीय श्रेणी

प्राजक्ता  उदय  चव्हाण                      तृतीय श्रेणी

प्राजक्ता  गणेश  जाधव                      तृतीय श्रेणी

प्राजक्ता  ज्ञानेश्वर  गावडे                   तृतीय श्रेणी

प्राजक्ता  प्रकाश  पाटील                     द्वितीय श्रेणी

प्राजक्ता  मधुकर  जाधव                    तृतीय श्रेणी

प्राजक्ता मोहन काचोके                   तृतीय श्रेणी

प्राजल  शांताराम  पाटील                    तृतीय श्रेणी

प्रिती  सदू  डीकर                                   तृतीय श्रेणी

प्रिया  दत्तात्रय  भालेराव                    सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

प्रिया  प्रल्हाद  माघेकर                        तृतीय श्रेणी

प्रियांका  नवनाथ  शिंदे                        तृतीय श्रेणी

प्रियांका  परशुराम  जाधव                  द्वितीय श्रेणी

प्रियांका  राजेश  आहिरे                       तृतीय श्रेणी

प्रियांका  रामदास  पागी                      पालघर विभाग उत्तेजनार्थ

प्रियांका  सुनील  यादव                        तृतीय श्रेणी

प्रियांका  सुरेश  सूर्यवंशी                      तृतीय श्रेणी

प्रियांषु   पाटील                                      तृतीय श्रेणी

प्रीती  आशिष  गुजराथी                       जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

प्रीती  विनोद  शेलार                             तृतीय श्रेणी

प्रीती  विलास  जगंम                            तृतीय श्रेणी

प्रीती गजानन ठेंग                             तृतीय श्रेणी

प्रीती राजाभाऊ लांडगे                      तृतीय श्रेणी

प्रेमदीप  अनिल  महाजन                    तृतीय श्रेणी

प्रेमा  चैव्या  वळवी                               तृतीय श्रेणी

प्रेरणा  सुरेश  चौधरी                             तृतीय श्रेणी

प्रेरना प्रशांत कुलकर्णी                      तृतीय श्रेणी

भाग्यश्री  दिनकर  कोल्हे                    द्वितीय श्रेणी

भाग्यश्री किरण  बेलेकर                    नाशिक विभाग द्वितीय 

भावना  जयेंद्र  पाटील                          चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

भूमिका  विठ्ठल  सोनगिरे                    तृतीय श्रेणी

मंगल  सुभाष  चव्हाण                         तृतीय श्रेणी

मंदार प्रमोद  वाजगे                            पुणे विभागात उत्तेजनार्थ

मका पूनम  चिमा                               तृतीय श्रेणी

मगर  नेहा  भागवत                              तृतीय श्रेणी

मधुर  प्रेमानंद  चौधरी                         तृतीय श्रेणी

मधुर रुपेश  कदम                               तृतीय श्रेणी

मधुरा  विलास  जैन                              तृतीय श्रेणी

मनस्वी  नितीन  घाडगे                       सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

मनीष  राजेंद्र  वाणी                              तृतीय श्रेणी

मनीषा  अशोक  गायकवाड                 नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

मनीषा  गणेश  ठाकरे                           तृतीय श्रेणी

मनीषा  धोडीराम  आवलिकर            तृतीय श्रेणी

मनीषा  परशुराम  मेघवाला                तृतीय श्रेणी

मनीषा  प्रवीण  कापडणीस                 तृतीय श्रेणी

मनोज   गाडे                                           तृतीय श्रेणी

मयुरी  काळूराम  नाईकरे                    द्वितीय श्रेणी

मयुरी  किसन  जोरे                              तृतीय श्रेणी

मयुरी  दीपक  भोसले                           तृतीय श्रेणी

मयुरी  मनोहर  कुंभार्डे                          तृतीय श्रेणी

मयुरी  शंकर  साळुंके                            तृतीय श्रेणी

मयुरी  शैलेन्द्र  सोनवणे                      द्वितीय श्रेणी

मयुरी  सचिन  पाटील                          जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

मयुरी  हेमंत  पारखी                             तृतीय श्रेणी

मयुरी शशीकांत शिंदे                        तृतीय श्रेणी

मयूर  अविनाश  अहिरराव                  तृतीय श्रेणी

मयूर  प्रवीण  पाटील                            तृतीय श्रेणी

मयूर  प्रेमानंद  चौधरी                         तृतीय श्रेणी

मयूर  युवराज  गाडे                               तृतीय श्रेणी

मयूर  राजेंद्र  नेवे                                   द्वितीय श्रेणी

महेश  नंदकिशोर  पाटील                    तृतीय श्रेणी

महेश  निवृत्ती  महाले                         तृतीय श्रेणी

महेश  माचीन्द्र  सेद                             तृतीय श्रेणी

महेश्वरी  कैलास  आगोणे                   तृतीय श्रेणी

माणस  धनसिंग  पाटील                     तृतीय श्रेणी

माणसी  अनिल  बारी                           तृतीय श्रेणी

माणसी  दीपक  माळी                          तृतीय श्रेणी

माणसी  मिलिंद  चव्हाण                    तृतीय श्रेणी

माधुरी  गोरख  जाधव                          तृतीय श्रेणी

माधुरी बाळासाहेब शिंदे                   तृतीय श्रेणी

मानली   नलावडे                                   तृतीय श्रेणी

मानस  शहाजी  मराठे                          तृतीय श्रेणी

मानस  संजय  रनाळकर                     तृतीय श्रेणी

मानसी   शिवाजी खांदवे                    तृतीय श्रेणी

मानसी  कमलाकर  खरात                  तृतीय श्रेणी

मावली  नार्शिंग  पाटील                       तृतीय श्रेणी

मिताली  महेंद्र  जाधव                         तृतीय श्रेणी

मिताली सूर्यभान गित्ते                   तृतीय श्रेणी

मिथिला राहुल वेल्हाळ                    तृतीय श्रेणी

मुसेफ  हसन  इनामदार                       तृतीय श्रेणी

मुस्कान  अजित  सय्यद                    तृतीय श्रेणी

मुस्कान  इमाम  शेख                           तृतीय श्रेणी

मृणाल  अरविंद  नालट                       तृतीय श्रेणी

मृणाल  दिलीप  ब्राम्हणकर                तृतीय श्रेणी

मृणाल  सुनील  लाड                             तृतीय श्रेणी

मेघा  अतोन  मेढा                                 तृतीय श्रेणी

मेघा  नंदकुमार  सोनावले                   तृतीय श्रेणी

मेघा  संतोष  हिंगे                                  तृतीय श्रेणी

मैथिली ब्रम्हेंद्र  जंगम                        तृतीय श्रेणी

मोनाली  दत्तात्रय  साळवे                  तृतीय श्रेणी

मोनाली राजेंद्र  ओस्वाल                   तृतीय श्रेणी

मोनिका  गणेश  काटकर                    तृतीय श्रेणी

मोहन  पांडू  धोंदडे                                 तृतीय श्रेणी

मोहम्मद  अबरार  खान                      तृतीय श्रेणी

मोहित  मनोज  जाधव                        तृतीय श्रेणी

मोहिनी  मंगल  सोनगिरे                     तृतीय श्रेणी

मोहिनी  विजय  पाटील                       तृतीय श्रेणी

यश   अष्टेकर                                        द्वितीय श्रेणी

यश  अशोक  अमृतकर                        तृतीय श्रेणी

यश  दीपक  काळे                                  तृतीय श्रेणी

यश  विजय  चौधरी                              तृतीय श्रेणी

यश  श्रावण  जाधव                              तृतीय श्रेणी

यश  संजय  पाटील                               तृतीय श्रेणी

यश  संदीप  पाटील                               तृतीय श्रेणी

यश  साहेबराव  महाजन                      तृतीय श्रेणी

यश  सुनील  बावरकर                          तृतीय श्रेणी

यश  सुभाष  पालवे                                उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

यश  हनुमंत  माटे                                 तृतीय श्रेणी

यश राजेंद्र फडतरे                              तृतीय श्रेणी

यशवधन  सोनिराम  घुमरे                  तृतीय श्रेणी

यशश्री  सुनील  देवरे                             तृतीय श्रेणी

यशस्वी  नंदलाल  धनगर                   तृतीय श्रेणी

यशोदीप  कारभारी  पाटील                 तृतीय श्रेणी

यशोदीप  ज्ञानेश्वर  देशमुख               तृतीय श्रेणी

युवराज  बापूराव  गोसावी                   तृतीय श्रेणी

युवराज  मोहन  चौधरी                        तृतीय श्रेणी

युवराज  सुरज  चौलकर                      तृतीय श्रेणी

योगिता  स्वामिनाथ  जेरवाल            नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

योगेश  साखरचंद  जाधव                   तृतीय श्रेणी

रंजना  वल्लभ  जाधव                         जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

रंजना  विष्णू  पाचलकर                     तृतीय श्रेणी

रंजित  मोरया  काचरा                         तृतीय श्रेणी

रश्मी  रमेश  घनवट                             सातारा विभागात प्रथम 

राज  संजय  दलाल                               तृतीय श्रेणी

राज  संजय  पाटील                              द्वितीय श्रेणी

राज  सोनिग्रा                                         द्वितीय श्रेणी

राजश्री  संदीप  पाटील                         तृतीय श्रेणी

राजाराम  दीपक  वाघ                          प्रथम श्रेणी

राजेश  गोपाल  शिरसट                       तृतीय श्रेणी

राजेश  लक्ष्मण  कुकाणे                      तृतीय श्रेणी

राजेश्री  दशरथ  ईरिम                          तृतीय श्रेणी

राजेश्वर  शालीकराव  पाटील             तृतीय श्रेणी

राणी  लक्ष्मन  चौगुले                           तृतीय श्रेणी

राधा  शंकर  बेडीरप                              तृतीय श्रेणी

राधिका  किशोर  साळुंके                     तृतीय श्रेणी

राधिका  राजेंद्र  चौधरी                        तृतीय श्रेणी

राहुल  केशव  गवळी                             तृतीय श्रेणी

राहुल  तुकाराम  चौधरी                       तृतीय श्रेणी

राहुल  दिलीप  जाधव                           द्वितीय श्रेणी

राहुल  रमेश  धोडी                                 तृतीय श्रेणी

राहुल  संजय  भालेराव                         चाळीसगाव विभागात प्रथम 

रिता  विश्वास  जोशी                           तृतीय श्रेणी

रितिक  बसंतीलाल  ताथेड                 तृतीय श्रेणी

रितेश  दौलत  मोरे                                तृतीय श्रेणी

रिद्धी  परेश  साठी                                  तृतीय श्रेणी

रिद्धी  महावीर  ललवाणी                     प्रथम श्रेणी

रिद्धी  रमेशचंद्र  गजधरणे                   तृतीय श्रेणी

रिषीका  रवींद्र  होले                              तृतीय श्रेणी

रीना  साहेबराव  चौधरी                       तृतीय श्रेणी

रुचिका   वाघमळे                                 तृतीय श्रेणी

रुचिका  अर्जुन  घुले                             तृतीय श्रेणी

रुद्ल  निलेश  पाटील                           तृतीय श्रेणी

रुपाली   जानकर                                   तृतीय श्रेणी

रुपाली  तोलीराम जाकापुरे               तृतीय श्रेणी

रुपेश  केदारनाथ  देवरे                        तृतीय श्रेणी

रुपेश  नवश्या  गडग                             तृतीय श्रेणी

रुपेश  लाडक्या  गिभल                        द्वितीय श्रेणी

रेखा  सुग्रीव  जाधव                              तृतीय श्रेणी

रेणुका   पोपट देशमुख                       तृतीय श्रेणी

रेणुका  प्रशांत  दोरजे                            तृतीय श्रेणी

रेणुका  शांताराम  वाघमारे                  तृतीय श्रेणी

रोनेश  देवजी  सपाटे                            तृतीय श्रेणी

रोशन  कैलास  कालेकार                     तृतीय श्रेणी

रोशन  देवसिंग  राजपूत                      तृतीय श्रेणी

रोशन  बसंतीलाल  ताथेड                    तृतीय श्रेणी

रोशन  सोमनाथ  गुजर                        तृतीय श्रेणी

रोशनी  रंजित  गायकवाड                   तृतीय श्रेणी

रोशनी अजित  काळे                          तृतीय श्रेणी

रोहन   खटाव                                         तृतीय श्रेणी

रोहन  श्रीरंग  ढवळे                               तृतीय श्रेणी

रोहिणी  परशुराम  डोके                        पालघर विभाग उत्तेजनार्थ

रोहिणी  भारत  ढामले                          नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

रोहित  ईश्वर  चौधरी                           तृतीय श्रेणी

रोहित  काळूराम  सोनावणे                 तृतीय श्रेणी

रोहित  गणेश  सोनार                           तृतीय श्रेणी

रोहित  गोपाल  शिरसट                       तृतीय श्रेणी

रोहित  राजेंद्र  येवले                             तृतीय श्रेणी

रोहित  वनशा  म्हशा                            द्वितीय श्रेणी

रोहित  विजय  पाटील                          तृतीय श्रेणी

रोहित  संजय   महाजन                       तृतीय श्रेणी

रोहित  सुभास  ताजणे                         तृतीय श्रेणी

रोहित  सोमा  मोरे                                 द्वितीय श्रेणी

लक्ष्मि  शिवाजी  कापसे                      द्वितीय श्रेणी

लक्ष्मि  संतोष  नावडकर                     तृतीय श्रेणी

ललित  वसंत  पाटील                           तृतीय श्रेणी

ललिता   लाखात                                   तृतीय श्रेणी

लोकेश  अंकलेश  निकम                     तृतीय श्रेणी

लोकेश  पृथ्वीराज  ठोके                       तृतीय श्रेणी

वंदना  बळीराम  पाटील                       तृतीय श्रेणी

वरूनकुमार  अमोल  बडगुजर            तृतीय श्रेणी

वर्षा  अनिल  देशमाने                          तृतीय श्रेणी

वर्षा  विनोद  रावते                                तृतीय श्रेणी

वसुधा   रामाणी                                     तृतीय श्रेणी

वसुधा  सुरेश  कदम                             तृतीय श्रेणी

वाघेश्वर  पंडित                                     तृतीय श्रेणी

विक्रांत  विरेंद्रसिंग  राजपूत               तृतीय श्रेणी

विजय  दिनेश  बुधांडा                          तृतीय श्रेणी

विजेंद्र  तुलसीराम  भोये                      तृतीय श्रेणी

विपुल  तान्ह्घ्या  नम                          तृतीय श्रेणी

विराज  रविकिरण  पाटील                  तृतीय श्रेणी

विलास  बाळू  राबड                              तृतीय श्रेणी

विशांबर  दत्तात्रय  देशमुख               तृतीय श्रेणी

विशाखा  परशराम  आरेकर                सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

विशाल  छोटू  पाटील                           तृतीय श्रेणी

विशाल  तिथराज  पाटील                   तृतीय श्रेणी

विशाल  रतनाकर  पाटील                   प्रथम श्रेणी

विशाल  सुनील  राबड                           द्वितीय श्रेणी

विशाल  हरी  टोकरे                               द्वितीय श्रेणी

विश्वेश  श्रीशैल्य  सोनपेटे                  तृतीय श्रेणी

वीर  संजय  जैन                                    तृतीय श्रेणी

वीरेंद्र  दिलीप  महाजन                        तृतीय श्रेणी

वृतिका  प्रकाश  मालकारी                  द्वितीय श्रेणी

वृषाली  किरण  सोनवणे                      तृतीय श्रेणी

वृषाली  रमेश  पवार                              तृतीय श्रेणी

वेदांत   गोरोले                                        तृतीय श्रेणी

वेदांत  उत्तम  तपकीर                        तृतीय श्रेणी

वेदांत  महेश  नेवे                                  द्वितीय श्रेणी

वेदांत  रवींद्र  पुसिंग                             तृतीय श्रेणी

वैभव  अरुण  चव्हाण                           द्वितीय श्रेणी

वैभव  दत्तात्रय  मराठे                         तृतीय श्रेणी

वैभव  दशरथ  ईरिम                             तृतीय श्रेणी

वैभव  दीपक  पाटील                            तृतीय श्रेणी

वैभवी  धनंजय  येवले                          तृतीय श्रेणी

वैशाली  साहेबराव  नवले                     तृतीय श्रेणी

वैष्णव  संतोष  काळे                            उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

वैष्णवी  अनिल  कुंभार                        तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  अविनाश  शेळके                   तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  आनंद  शीगनकर                  तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  किशोर  शेलार                        नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

वैष्णवी  कुलकर्णी                                 उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

वैष्णवी  गोपाळ  गिलबिले                  तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  जयराज  जाधव                     सातारा विभागात उत्तेजनार्थ

वैष्णवी  दिपक  कुमावत                     तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  दिलीप  पाटील                       तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  महेश  तपकीर                        तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  मोहन  खरात                         द्वितीय श्रेणी

वैष्णवी  विजय  कराळे                        तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  विजय  दिवलाले                   तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  विलास  गावडे                        तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  शंकर  सोनवणे                      द्वितीय श्रेणी

वैष्णवी  संतोष  कोंडवे                         तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  सचिन  काटकर                     तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  सचिन  पाटील                       तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  सुनील  नेरपगार                    तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  सुभाष  कोकाटे                      तृतीय श्रेणी

वैष्णवी  सुरेश  कुंभार                           तृतीय श्रेणी

वैष्णवी अशोक  ताम्हने                    तृतीय श्रेणी

वैष्णवी ज्ञानदेव दादळे                    तृतीय श्रेणी

वैष्णवी तानाजी सूर्यवंशी                 तृतीय श्रेणी

वैष्णवी पांडुरंग  काळे                         तृतीय श्रेणी

वैष्णवी बाबुराव शेलार                     तृतीय श्रेणी

वैष्णवी महादेव हरबक                     तृतीय श्रेणी

वैष्णवी लालासहेब पवार                 तृतीय श्रेणी

व्यंकटेश  संजय  पाटील                      तृतीय श्रेणी

शंतनू   कांबळे                                        तृतीय श्रेणी

शशांक  सुरेश  अहिरे                            द्वितीय श्रेणी

शहानुर  इकबाल  सय्यद                     तृतीय श्रेणी

शालिनी  साईनाथ  अटटलवाड          तृतीय श्रेणी

शितल  मदया  आह्डी                          तृतीय श्रेणी

शिद्धी  संतोष  शेलार                             तृतीय श्रेणी

शिवप्रसाद  रविंद्र   सोनावणे              तृतीय श्रेणी

शिवम  संदभान  बोरसे                        द्वितीय श्रेणी

शिवांगी   मिश्रा                                      उल्लेखनीय गुणांसह प्रथम श्रेणी

शिवानी  अतुल  विनोद                        पुणे विभागात उत्तेजनार्थ

शिवानी  घटू  शिंदे                                तृतीय श्रेणी

शीतल  चंद्रकांत  कीर्तीफुडाव             तृतीय श्रेणी

शीतल  प्रतापसिंग  राजपूत                तृतीय श्रेणी

शीतल लक्ष्मन हनवटे                      तृतीय श्रेणी

शुभंकर  श्रीनिवास  पालवणकर        पुणे विभागात उत्तेजनार्थ

शुभम  किसन  जोजारे                         तृतीय श्रेणी

शुभम  दशरथ  गांगुर्डे                           तृतीय श्रेणी

शुभम  धर्मराज  बिरारी                       तृतीय श्रेणी

शुभम  प्रकाश  पाटील                          तृतीय श्रेणी

शुभम  राधो  डोके                                  तृतीय श्रेणी

शुभम  साहेबराव  पवार                       द्वितीय श्रेणी

शुभम  सुनील  पिंगळे                          तृतीय श्रेणी

शुभांगी  संतोष  गावडे                          तृतीय श्रेणी

शुभांगी  सतीश  कांबळे                        तृतीय श्रेणी

शुभांगी दिलीप                                     तृतीय श्रेणी

शेजल  राहुल  घायतडके                      तृतीय श्रेणी

शेजल  शशिकांत  राणा                       तृतीय श्रेणी

शैलेश  सखाराम  शिगडा                     द्वितीय श्रेणी

श्रद्धा  संजय  जाधव                              तृतीय श्रेणी

श्रद्धा  सतीश  फाळजे                            तृतीय श्रेणी

श्रद्धा  सुदाम  चोरगे                               तृतीय श्रेणी

श्रद्धा दीपक नलवडे                            तृतीय श्रेणी

श्रद्धा रोहिदास  पवळे                          तृतीय श्रेणी

श्रावणी  भालचंद्र  बिल्लाडे                 प्रथम श्रेणी

श्रावणी  विनोद  काटकर                     तृतीय श्रेणी

श्रीकर विजयकुमार  माने                  तृतीय श्रेणी

श्रीधर  चक्रधर  जोशी                          द्वितीय श्रेणी

श्रीनिकेत  प्र. कुलकर्णी                      तृतीय श्रेणी

श्रुती  आनंदसिंग  पाटील                    तृतीय श्रेणी

श्रुती  उत्तम  पाटील                            तृतीय श्रेणी

श्रुती  राजेंद्र  पारळकर                         तृतीय श्रेणी

श्रुती  राजेश  राणा                                 तृतीय श्रेणी

श्रुती  श्रीराम काळूस्कर                     तृतीय श्रेणी

श्रुष्टी  अजय  परदेशी                          जळगाव विभाग तृतीय

श्रुष्टी  मोहन  चौधरी                            जळगाव विभाग उत्तेजनार्थ

श्रुष्टी  राजन  उत्पात                           तृतीय श्रेणी

श्रेयश  सुनील  ठाकरे                            द्वितीय श्रेणी

श्रेयस  दादा वाघ                                  तृतीय श्रेणी

श्रेया  अनिल  पवार                               तृतीय श्रेणी

श्रेया  अविनाश  पवार                          तृतीय श्रेणी

श्रेया  नीलकंठ  धादमे                          तृतीय श्रेणी

श्रेया  भरत  कडव                                  तृतीय श्रेणी

श्रेया  महेश  बल्लाळ                            तृतीय श्रेणी

श्रेया  मिलिंद  शहा                                तृतीय श्रेणी

श्रेया  रामकृष्ण  पाटील                       तृतीय श्रेणी

श्रेया  सचिन  करमरकर                      द्वितीय श्रेणी

श्लोक   बैघारे                                         तृतीय श्रेणी

श्वेता  किसन  जोजारे                          तृतीय श्रेणी

श्वेता  संजीव  मांढरे                             तृतीय श्रेणी

श्वेता  सुभास  सावंत                            तृतीय श्रेणी

संकल्प  दत्तात्रय  ठाकरे                     द्वितीय श्रेणी

संचिता  नंदकुमार  मालुसरे               तृतीय श्रेणी

संज  प्रफुल  जोशी                                 द्वितीय श्रेणी

संजना  आनंदा  पवार                          तृतीय श्रेणी

संजना  लाडक्या  मेघवाला                 तृतीय श्रेणी

संजीविनी  प्रशांत  निकुंभ                   तृतीय श्रेणी

संतोषी  जयवंत  गावडे                         तृतीय श्रेणी

संदिप  वसिया  वळवी                          तृतीय श्रेणी

संदिया  नौशाद  शेख                            तृतीय श्रेणी

संदेश  नरेंद्र  पाटील                              तृतीय श्रेणी

संदेश  राजेश  कामडी                           तृतीय श्रेणी

संदेश  विष्णू  कडाळी                           तृतीय श्रेणी

संदेश  शिवाजी  बाविस्कर                  तृतीय श्रेणी

संध्या  भारत  पंडित                             तृतीय श्रेणी

संपदा  महादेव  यमगर                        तृतीय श्रेणी

संस्कार  नंदकिशोर  सागेरे                 तृतीय श्रेणी

संस्कृती  दिलीप  सावंत                      तृतीय श्रेणी

सचिन  सखाराम  घरत                       तृतीय श्रेणी

सनपिक  भिकन  चव्हाण                   तृतीय श्रेणी

सना  इरफान  पटवेकर                        तृतीय श्रेणी

सपना  आत्माराम  सुतार                   तृतीय श्रेणी

सपना  दत्तात्रय  लोखंडे                      नाशिक विभाग उत्तेजनार्थ

सपना  रमेश  लाखात                          तृतीय श्रेणी

समीक्षा  संजय  जैन                             तृतीय श्रेणी

समीर  दीपक  मोरे                                तृतीय श्रेणी

समीर खंडू  खेगले                               तृतीय श्रेणी

समृद्धी  शरद  कहाणे                            तृतीय श्रेणी

समृद्धी  संजय  जगताप                       तृतीय श्रेणी

सरिता  कोंडीबा  शिंदे                           तृतीय श्रेणी

सरू  दामू  मेख                                      द्वितीय श्रेणी

सर्वेश  वाईकर                                        तृतीय श्रेणी

सलोनी  लोटन  पाटील                        चाळीसगाव विभाग उत्तेजनार्थ

सहदेव  तेजस  संजय                           तृतीय श्रेणी

साई गुरुदत  हिंगे                                 तृतीय श्रेणी

साईनाथ  गंगाराम  खरपडे                  तृतीय श्रेणी

साकेत  भानुदास  भालपुरे                   द्वितीय श्रेणी

साक्षी   पाटेकर                                      तृतीय श्रेणी

साक्षी  अरुण  पाटील                            तृतीय श्रेणी

साक्षी  अशोक  मेठत                            तृतीय श्रेणी

साक्षी  आनंद  निकम                           तृतीय श्रेणी

साक्षी  कश्यप  पाटील                          तृतीय श्रेणी

साक्षी  दगडू  शिरसाठ                          तृतीय श्रेणी

साक्षी  दिनेश  पंडित                             द्वितीय श्रेणी

साक्षी  प्रदीप  पाटील                            तृतीय श्रेणी

साक्षी  महालिंग  जोगदंड                    तृतीय श्रेणी

साक्षी  रघुनाथ  शिरसट                       तृतीय श्रेणी

साक्षी  लक्ष्मन  चव्हाण                       तृतीय श्रेणी

साक्षी  विजय  पुजारी                           तृतीय श्रेणी

साक्षी  संजय  महालपुरे                       तृतीय श्रेणी

साक्षी  संतोष  ठोंबरे                              तृतीय श्रेणी

साक्षी  संतोष  देशमाने                         तृतीय श्रेणी

साक्षी  संतोष  पिंपळे                            तृतीय श्रेणी

साक्षी  साहेबराव  गांगुर्डे                       प्रथम श्रेणी

सागर  आनंद  पाटील                           तृतीय श्रेणी

सागर  वसंत  भोये                                तृतीय श्रेणी

सागर  संतोष  मुले                                तृतीय श्रेणी

सादिया  आ  शेख                                  तृतीय श्रेणी

सानिका   शिवाजी तरडे                     तृतीय श्रेणी

सानिका  नंदकुमार                              तृतीय श्रेणी

सानिका  प्रमोद  राऊत                        तृतीय श्रेणी

सानिका  भाऊसाहेब  ब                        तृतीय श्रेणी

सानिका  संतोष  शिंदे                          तृतीय श्रेणी

सानिया  फिरोज  सय्यद                     तृतीय श्रेणी

सायली  अप्पा  बरकडे                         तृतीय श्रेणी

सायली  दत्तात्रय  भोई                        तृतीय श्रेणी

सायली  पांडुरंग  गावडे                         तृतीय श्रेणी

सायली  राजेश  लोहार                         तृतीय श्रेणी

सायली  सुखदेव  भिसे                         तृतीय श्रेणी

सायली  सुदाम  मांडवे                          तृतीय श्रेणी

सारंग  पंडित  धामणे                           तृतीय श्रेणी

सारंगी  प्रवीण  बागुल                           चाळीसगाव विभाग तृतीय 

सारिका  तुकाराम  राठोड                    तृतीय श्रेणी

सारिका  शिवाजी  जाधव                    तृतीय श्रेणी

सार्थकी  संजय  जोशी                          तृतीय श्रेणी

साहिल                                                    तृतीय श्रेणी

साहिल                                                    द्वितीय श्रेणी

साहिल  अजित भट                            पुणे विभागात उत्तेजनार्थ

साहिल  पोपट  रासकर                        तृतीय श्रेणी

साहिल  बापूराव  सोनावणे                  तृतीय श्रेणी

साहिल  संजय  आहेर                           तृतीय श्रेणी

सिद्धांत   हरपळे                                     तृतीय श्रेणी

सिद्धांत  सुहास  गुजराथी                     तृतीय श्रेणी

सिद्धी  सागर  दीक्षित                           तृतीय श्रेणी

सिद्धेश  पंढरीनाथ  गावडे                     तृतीय श्रेणी

सिधी  अनिल  पवार                             तृतीय श्रेणी

सिध्दी  चागदेव  माने                          तृतीय श्रेणी

सिमरण  लतिफ  मुलाणी                   तृतीय श्रेणी

सुजित  बाळू  खंडे                                 तृतीय श्रेणी

सुनिता  दिवाळ  चौरे                            तृतीय श्रेणी

सुनिता  रामु  यादव                              तृतीय श्रेणी

सुनिता  लक्ष्मन  बवधाने                    तृतीय श्रेणी

सुनील  रामु  यादव                               तृतीय श्रेणी

सुप्रिया  महेश  चौधरी                          तृतीय श्रेणी

सुफियाना  जाकीर  शेख                      तृतीय श्रेणी

सुमित  संदीप  गावडे                            तृतीय श्रेणी

सुमित  सुरेश  टाकळकर                     तृतीय श्रेणी

सुमित्रा  बंडू  चव्हाण                            तृतीय श्रेणी

सुरज  पंडित  पाटील                            तृतीय श्रेणी

सुरज  राजेश  बी                                    तृतीय श्रेणी

सुरज  शाम  सोनार                               तृतीय श्रेणी

सुरभी  विश्वनाथ  बोत्रे                         तृतीय श्रेणी

सुरेखा  धाकलु  बवधाने                       तृतीय श्रेणी

सुरेखा  साहेबराव  नवले                      तृतीय श्रेणी

सुवरसिंग  प्रदीप  राजपूत                   तृतीय श्रेणी

सुषमा   पांडुरंग  भिसे                           तृतीय श्रेणी

सृजा  समीर  वाघ                                एकुणात तृतीय 
सेहेबा  आरिफ  बागवान                      तृतीय श्रेणी

सोनाली   अनंत नारकर                     तृतीय श्रेणी

सोनाली  अनिल  तांडेल                       तृतीय श्रेणी

सोनाली  दिलीप  पाटील                      तृतीय श्रेणी

सोनाली  विनय  आह्डी                       तृतीय श्रेणी

सोनाली  संतोष  कदम                         तृतीय श्रेणी

सोफिया  जावेद  शेख                           तृतीय श्रेणी

सोहनलाल  दिलीप  बेनाडे                   औरंगाबाद विभाग प्रथम

सोहेबखान  फिरोजखान  पठाण        तृतीय श्रेणी

सौ. अलका  र  कोठावदे                     तृतीय श्रेणी

सौरभ  संजय  पाटील                           तृतीय श्रेणी

सौरभ  संदीप  बोरा                               तृतीय श्रेणी

स्नेहल  अनिल  कोल्हे                         द्वितीय श्रेणी

स्नेहल  तुकाराम  जगदाळे                 तृतीय श्रेणी

स्नेहल  दिलीप  महाजन                     तृतीय श्रेणी

स्नेहल  पांडुरंग  सूर्यवंशी                     तृतीय श्रेणी

स्नेहल  रवींद्र  पाटील                           तृतीय श्रेणी

स्नेहल  राजेंद्र  पाटील                          तृतीय श्रेणी

स्नेहल  वसंत  पवार                             तृतीय श्रेणी

स्नेहल  विजय  भुजबळ                      तृतीय श्रेणी

स्नेहल रामलिंग मुंडे                         तृतीय श्रेणी

स्नेहा  संजय  पाटील                            तृतीय श्रेणी

स्नेहा  सतीश  कुंभार                            तृतीय श्रेणी

स्मिता  संतोष  बांदोडकर                   प्रथम श्रेणी

स्लोक  गुरखनाथ  साळुंखे                  तृतीय श्रेणी

स्वना  दिलीप  शिंदे                              तृतीय श्रेणी

स्वप्नील   काळे                                    तृतीय श्रेणी

स्वप्नील  ज्ञानेश्वर  चौधरी                चाळीसगाव विभाग प्रथम 

स्वप्नील  त्र्य्बक  पाटील                     तृतीय श्रेणी

स्वप्नील  राजेंद्र  सोनगिरे                  तृतीय श्रेणी

स्वराज   वाटकरे                                   तृतीय श्रेणी

स्वराली   महांबरे                                   तृतीय श्रेणी

स्वाती  संजय  पाटील                          तृतीय श्रेणी

स्वाती  संतोष  गांगुर्डे                           तृतीय श्रेणी

स्वाती संजय वाघमोडे                      तृतीय श्रेणी

हरिष  संजय  शिंदे                                तृतीय श्रेणी

हर्शल  जयवंत  पाटील                         तृतीय श्रेणी

हर्शल  मिलिंद  ढाके                             तृतीय श्रेणी

हर्शल  राजेंद्र  सोनावणे                        तृतीय श्रेणी

हर्शल  संजय  हिरे                                  तृतीय श्रेणी

हर्ष   पुनिया                                            तृतीय श्रेणी

हर्षदा  जनार्धन  अहिरे                         तृतीय श्रेणी

हर्षदा  जयेंद्र  पाटील                             तृतीय श्रेणी

हर्षदा  संतोष  राणे                                तृतीय श्रेणी

हर्षदा  सुरेश  कदम                               तृतीय श्रेणी

हर्षदा काळूराम ठोंबरे                        तृतीय श्रेणी

हर्षदीप  दीपक  पाटील                         तृतीय श्रेणी

विज्ञान रंजन स्पर्धा ऑगस्ट २०१६ उत्तरे - रोज थोडी थोडी मिळतील 

प्रश्न १ - निरीक्षण करून उत्तरे द्या

१.    सध्या सर्वात जास्त प्रमाणात वापरले जाणारे घरगुती विजेचा वापर करणारे उपकरण कोणते? –

मोबाईल चार्जर -सर्वात जास्त प्रमाणात वापरले जाणारे विजेवर चालणारे उपकरण विद्युत दिवा आहे. सध्या या शब्दाला इथे महत्व आहे. पूर्वी नव्हते पण आत्ता आहे अशा उपकरणचा विचार येथे केला पाहिजे. त्यामुळे मोबाईल चार्जर हे उत्तर बरोबर कारण मोबाईलचा वापर खूपच वाढला आहे.

क्र.	देश	मोबाईल संचाची संख्या	लोकसंख्या	टक्केवारी
1	चीन	1,276,660,000	1,364,270,000	93.2
2	भारत	1,034,253,328	1,295,291,543	81.35
3	अमेरिका	327,577,529	317,874,628	103.1
4	ब्राझिल	284,200,000	201,032,714	141.3
5	रशिया	256,116,000	142,905,200	155.5
6	इन्डोनेशिया	236,800,000	237,556,363	99.68
7	नायजेरीया	167,371,945	177,155,754	94.5
8	पाकिस्तान	133,283,043[13]	180,854,781[14]	77
9	बांग्लादेश	131,376,000[17]	157,497,000[18]	84.95
10	जपान	121,246,700	127,628,095	95.1

धन्यवाद     विज्ञान रंजन स्पर्धा ऑगस्ट-सप्टेंबर २०१६

प्रतिसाद

१) पुणे विभाग            २७०

२) नाशिक विभाग      ११५

३) चाळीसगाव विभाग १४५

४) सातारा विभाग      १७५

५) सिंधुदुर्ग विभाग      २

६) जळगाव विभाग     ३४६

७) पालघर विभाग       ५१

८) ठाणे विभाग             १८

एकूण                     ११२२ 

For English Translation See at the bottom

हिन्दीमें अनुवाद नीचे दिया हुआ है

० ही स्पर्धा सर्वांसाठी खुली आहे ० प्रवेशमूल्य नाही ० प्रश्नाची उत्तरे स्वत: विचार करून, कोणालाही विचारून, पुस्तकात पाहून, प्रत्यक्ष प्रयोग करून मिळविता येतील ० प्राथमिक फेरीतील विजेत्यांची नावे ऑक्टोबर २०१६ ला पुणे येथे जाहीर करण्यात येतील. ० प्राथमिक विजेत्यांची प्रात्यक्षिक प्रयोगांवर आधारित अंतिम फेरीची चाचणी ऑक्टोबर महिन्यात पुणे येथे घेतली जाईल ० अंतिम फेरीतील विजेत्यांना आकर्षक बक्षिसे देण्यात येतील. ० आपली उत्तरे फूलस्कॅप आकाराच्या कागदावर स्वत:च्या हस्ताक्षरात लिहून ३० सप्टेंबर २०१६ पर्यंत पाठवावीत ० आपल्या उत्तरपत्रिकेसोबत खालील माहिती लिहून पाठवावी

–१. संपूर्ण नाव २. पत्ता ३. दूरध्वनी/भ्रमणध्वनी क्रमांक ४. विपत्ता (ईमेल) ५. जन्मतारीख ६. शिक्षण ७. व्यवसाय ८. पुढावा गुण

पुढावा गुण - शैक्षणिक पात्रता आणि वय लक्षात घेऊन स्पर्धकांना खाली कंसात लिहील्याप्रमाणे गुणांचा पुढावा देण्यात येत आहे.

शिक्षण: पाचवीपर्यंत (१०), सातवीपर्यंत (८), दहावीपर्यंत (६), बारावीपर्यंत (४), शास्त्रशाखेतर पदवीधर (२), शास्त्र पदवीधर (0).

वय वर्षे: १२ पर्यंत (६), १३ ते १६ (४), १७ ते २० (२), २१ ते ४० (०), ४१ ते ६० (२), ६१ ते ८० (४), ८१ च्या वर (६).

उत्तरपत्रिका पाठवण्याचा पत्ता: मराठी विज्ञान परिषद, पुणे विभाग, टिळक स्मारक मंदिर, टिळक रस्ता, पुणे ४११०३० 

प्रश्न १ - निरीक्षण करून उत्तरे द्या  (गुण १०)

१.    सध्या सर्वात जास्त प्रमाणात वापरले जाणारे घरगुती विजेचा वापर करणारे उपकरण कोणते?

२.    लाल गुलाबाच्या फुलाला किती पाकळ्या असतात?

३.    १०० रुपयाच्या नोटेची पुढची आणि मागची बाजू यातला फरक डोळे मिटून कसा ओळखाल?

४.    19 ते 25 सप्टेंबर या काळात तुमच्या गावातून दिसणाऱ्या सूर्योदय आणि सूर्यास्तांच्या वेळांमध्ये कोणता फरक पडला?
५.    ५ मिनिटे जळल्यावर मेणबत्तीचे वजन किती घटते?

६.    एखाद्या मोबाईलमधून जवळात जवळ किती अंतरावरचा फोटो स्पष्ट येतो ते लिहा?

७.    क, च, ट, त, प या पाचपैकी कोणत्या वर्णाची पाचही मुळाक्षरे म्हणायला सर्वात कमी वेळ लागतो?

८.    जमिनीवर अंडे घालणाऱ्या तीन पक्षांची नावे लिहा.

९.    झेरॉक्सची पाटी आणि भाडोत्री प्रवासी वाहन यात कोणते साम्य आहे?

१०.     पाच वर्षाचे मूल व सत्तर वर्षे वयाची व्यक्ती यांच्या नाडीच्या ठोक्यात फरक काय?

प्रश्न २ - चूक की बरोबर ते स्पष्ट करा   (गुण १०)

१.    पहिल्या १० पाढ्यांमध्ये ५५ संख्या वापरल्या जातात.

२.    केळीच्या घडातली सर्व केळी एकदम पिकतात

३.    सम संख्येला ९ने भाग गेला तर ६ने भाग जातोच.

४.    जुलाब सुरू झाल्यास प्रथमोपचार म्हणून जुलाब बंद होण्याची गोळी घ्यावी.

५.    पावसाचे पाणी नेहमी शुद्धच असते.

६.    वनस्पती तूप हे वनस्पतींमध्ये बनलेले असते.

७.    भारतातल्या सर्व नद्या वरून खाली वाहतात

८.    रेडीओ लहरींचा शोध मार्कोनी यांनी लावला.

९.    सब्जा आणि तुळशी समान कुलातले आहेत.

१०.     साळींदराच्या काट्यांवरून वेल्क्रोचा शोध लागला

प्रश्न ३ - थोडक्यात उत्तर द्या  (गुण १०)

१.    *#06#हा क्रमांक मोबाईलवरून डायल केल्यावर कोणती माहिती मिळते?

२.    १०० ग्रॅम अंड्यामधून आपल्या रोजच्या गरजेला पुरून उरेल असे कोणते जीवनसत्व मिळते?

३.    PY या अक्षरांनी सुरू होणारी वाहने भारतात कोणत्या राज्यात नोंदविलेली असतात ?

४.    आईला बाळाबद्दल खूप जिव्हाळा वाटतो तेव्हा तिच्या शरीरात निर्माण होणारे रसायन कोणते?

५.    आयोडीनला गलगंड तर सेलेनियमला काय?

६.    क्षकिरणांनी हाडांचे चित्र मिळते तर शरीरातील मऊ भागाचे चित्र कोणत्या तंत्राने मिळते?

७.    खाद्य पदार्थ ठेवण्याच्या प्लास्टिकच्या डब्यावर कोणचे चिन्ह काढतात?

८.    दक्षिण अमेरिकच्या समुद्रातील कोणते दोन प्रवाह भारतातल्या पावसावर परिणाम करतात?

९.    रक्तदानापूर्वी रक्ताची कोणती तपासणी करतात?

१०.  वृक्ष आयुर्वेद या विषयावर भारतात पहिले लिखाण करणारा कृषीतज्ज्ञ कोण?

प्रश्न ४ - शास्त्रीय कारणे लिहा  (गुण २०)

१.    आकाशातील वीज घरगुती किंवा औद्योगिक कामासाठी वापरता येत नाही.

२.    आषाढ तळायचा, श्रावण भाजायचा तर भाद्रपद उकडायचा महिना आहे.

३.    कमी पाउस पडणाऱ्या प्रदेशातील झाडांची पाने आकाराने लहान असतात.

४.    काळा रंग हा खरा रंग नसतोच

५.    टिव्हीवरील कार्यक्रम बघताना जेवण करू नये.

६.    डोकेदुखीवरच्या मलमात झोंबणारे औषध असतेच.

७.    नागपूरपेक्षा मुंबईत लोखंड लवकर गंजते

८.    फोडणी करताना मोहरी तडतडणे आवश्यक असते. 

९.    महाराष्ट्रात सूर्य बरोबर डोक्यावर असेल असे एका वर्षात दोन दिवसच असतात

१०.     मोबाईलमध्ये कॅमेऱ्याचे भिंग व पडदा यात अंतर कमी असते

प्रश्न ५ – खालील वाक्यातील ‘मी’ कोण? (गुण १०)

१.    १९४८ मध्ये स्थापन झालेल्या भारतीय अणुउर्जा आयोगाचा अध्यक्ष म्हणून माझी नेमणूक झाली.

२.    आमच्याकडे सूर्य नेहमीच पश्चिमेला उगवतो

३.    काच कापू शकणारा मी अतिशय मूल्यवान आहे.

४.    माझ्या स्थानापासून दक्षिण ध्रुवापर्यंतच्या रेषेत कोठेही जमिनीवर पाऊस पडत नाही

५.    मी इसवी सनाच्या दुसऱ्या शतकात भारतात जन्मलो, मी अणूसिद्धांत सांगितला.

६.    मी कोणत्याही बाजूने पहा एकसारखाच दिसतो

७.    पंढरपुरी, नागपुरी, सुरती कुठलीही असो मला चिखलात फार आवडते.

८.    आमचे भाकीत शंभर वर्षांपूर्वी झाले पण सिद्ध यंदा

९.    शरीराला ऊर्जा पुरवते, आईकडूनच तुम्हाला मिळते

१०.     ताल अर्जुन साल हे सगळे माझेच प्रकार आहेत

प्रश्न ६ - सविस्तर उत्तरे लिहा -  गुण १५

१.      उत्तम दर्जाच्या धुण्याच्या पावडरीत कोणकोणती रसायने कोणकोणत्या कार्यांसाठी घालतात?

२.      क्रिकेटच्या ५० षटकांच्या सामन्यात एक फलंदाज कमाल किती धावा नाबाद राहून करू शकेल?

३.      चालकाशिवाय चालणाऱ्या वाहनांचे धोके कोणते?

४.      पृथ्वीवरील हवेत ३० कोटी वर्षांपूर्वी ३५% ऑक्सिजन होता तेव्हाचे सजीव आणि आजचे सजीव यांच्यात असू शकणारे पाच फरक लिहा?

५.      भूकंपाचा केंद्रबिंदू म्हणजे काय ? तो कसा ठरवितात ?

प्रश्न ७ - प्रयोग रचा / करा  (गुण १५)

१.      अंड्यातून बाहेर आलेले पिल्लू आपल्या आईला कशामुळे ओळखू शकत असेल? हे तपाण्यासाठी कोणत्या प्रकारचा प्रयोग करावा लागेल?

२.      कोनमापक कागदावर ठेवून न उचलता २७३^०  चा कोन काढा. भूमितीय सिद्धता द्या.

३.      गहू अंकूरताना साखरच खत म्हणून वापरले तर १० दिवसात कोणता फरक पडतो? प्रयोग करा. जास्तीत जास्त तपशिलासह निष्कर्ष लिहा.

प्रश्न ८ - आकृती काढून ऊत्तरे द्या  (गुण १५)    

१.      कांडी, बांगडी, गोळा यांच्या आकाराच्या चुंबकांचे उत्तर आणि दक्षिण ध्रुव आकृती काढून दाखवा

२.      ABCDचौरसाचा कर्ण BD काढा. दुसरा कर्ण पाऊण आकाराचा AE काढा. E बिंदूतून दोन बाजूंपर्यंत जाणारी व पहिल्या कर्णाला समांतर रेषा FG काढा. त्याच टोकातून DC बाजूला समांतर रेषा पहिल्या कर्णाला H येथे मिळेपर्यंत काढा. F आणि G बिंदूंमधून पहिल्या कर्णावर लंब टाका. कोणकोणत्या आणि किती भौमितीक आकृत्या दिसतात ते लिहा.

३.      धुळे, रत्नागिरी आणि वाशिम या गावांमधून तीन गट मोटारींतून एकाच वेळी निघाले. त्यांना पुढील अटी पाळून महाराष्ट्रातल्या जास्तीत जास्त शहरांमधून जायचे होते. १) प्रवास सुरू केल्यापासून १०० किमीच्या आत थांबायचे नाही. २) १०० ते १५० किमी प्रवासादरम्यानच काटकोनात दिशा बदलायची. ३) ५००० किमी इतकाच प्रवास करायचा. कोणत्या गटाचा मार्ग कसा असेल ते नकाशात दाखवा.

आवाहन – स्वत: भाग घ्या. इतरांना प्रोत्साहन द्या. प्रश्नावलीचा प्रचार आणि प्रसार करा.. बक्षिसासाठी रक्कम द्या. तुम्हाला पडलेले प्रश्न आम्हाला पाठवा. आमचा ब्लॉग पहा. http://mavipapunevibhag.blogspot.in

मराठी भाषा, विज्ञान आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन वाढवण्यात आपले योगदान द्या.

संपर्क: मराठी विज्ञान परिषद, पुणे विभाग. टिळक स्मारक मंदिर, टिळक रस्ता, पुणे ३०. संजय नाईक ९४२२५१९४२०

Vidnyan Ranjan Spardha August 2016

Questioner

Q.1 Answer by doing observations (Marks 10)

1. Which domestic electrical appliance is mostly used now a day?

2. How many petals are there in a red rose?

3. How will you recognize front side and back side of a 100 Rs’ note with your closed eyes?

4. What was the difference between the sunrise and the sunset observed from 19 to 25 September?

5. How much weight of a candle gets reduced on burning it for 5 minutes?

6. What is the minimum distance required to get a clear photograph of an object using your mobile camera?

7. Out of क, च, ट, त, प groups, which group requires least time to pronounce all the five alphabets in the group?

8. Write the name of three birds that lay eggs on ground.

9. What similarity is seen in a display board of Xerox shop and vehicle on hire?

10. What is the difference observed in pulse of a five year kid and a 70 years old person?

Q.2   State and Explain - true or false (Marks 10)

1. We use only 55 numbers in the first ten tables.

2. All the bananas in a bunch ripe together.

3. If any even number is divisible by 9 it is also divisible by 6.

4. When dysentery starts as a first aid, we should take a tablet to stop loose motions.

5. Rain water is always pure.

6. Vegetable ghee is produce of some plants.

7. All rivers in India flow from up to down.

8. Radio waves are discovered by Marconi.

9. Sabja and Tulsi are from the same family.

10. Welcro was invented from the thorns of porcupine.

Q.3 Answer in brief (Marks 10)

1. What information do we get on dialing *#06# on a mobile?

2. Which vitamin we get in excess to our daily requirement from 100 grams of egg?

3. Vehicles with number plate beginning with PY are registered with which part of India?

4. What chemical is produced in the body of a mother when she feels a great affection towards her kid?

5. Iodine as related with goiter, so selenium is related to?

6. We get picture of bone using X-ray, which technique gives us a picture of soft tissues?

7. Which symbol is printed on the plastic container used for food products?

8. Which two currents from the South American sea affect the Indian rains?

9. What tests of blood are done before accepting blood from a donor?

10. Who is the first Indian author to write on a topic of plant Ayurveda?

Q.4 – write scientific reasons (Marks 20)

1. We can’t use the lightening in the sky for domestic as well as for industrial use.

2. Food is deep fried in Ashadh, roasted in Shravan and steam cooked in Bhadrapada.

3. Trees that grow in the areas of short rain have small sized leaves.

4. Black color is really not a color

5. We should not have a meal while watching television

6. Ointments used for headache contain a medicine that is inflammatory.

7. Iron gets rusted fast in Mumbai than in Nagpur.

8. While frying vegetable, mustard seeds should pop up in the oil.

9. For every place in Maharashtra there are only two days in a year, when the sun is exactly on top of the head.

10. In a mobile camera the distance between lens and inner screen is very short.

Q.5 Identify who am I? (Marks 10)

1. I was the first president of Indian atomic energy commission established in 1948

2. We have the sun always rising in the west.

3. I am very precious glass cutter.

4. Rain does not fall on land along a line joining me and the South Pole.

5. I was born in 2^nd century A.D. in India and I gave theory of atoms.

6. I look same in shape, though you may see me from any angle.

7. I may be Pandharpuri, Nagpuri or Surati I like resting in mud.

8. Our existence was predicted 100 years back but is proved in this year.

9. I supply energy to your body; you get me from your mother.

10. Tal, Arjun and Sal all are my types.

Q. 6 Answer in details (Marks 15)

1. Which chemicals are used in a quality detergent powder, and for what functions?

2.  In a 50 over cricket match what maximum number of runs can a batsman score without getting out?

3. What are the problems that would arise using remotely driven vehicles?

4. 300 million years back the earth’s atmosphere had 35% oxygen. Write 5 differences between living beings now and then.

5. What is meant by centre of an earthquake? How is it decided?

Q.7 Plan / perform following experiments – (Marks 15)

1. Design an experiment to check how the babies hatched from the eggs recognize their mother?

2. Draw the angel of 273^O without lifting ‘D’ angel measurer from the paper. Write geometrical proof for it.

3. Try growing wheat using sugar as a fertilizer. Observe it for 10 days. Write your observations and conclusion in details.

Q.8 Answer by drawing a diagram / figure - (Marks 15)

1. Show the north and south poles of magnets of different shapes like bar, bangle and sphere.

2. Draw a square ABCD with diagonal BD. Draw only three quarter length of another diagonal from point A to E. Draw a line going through E that goes parallel to diagonal BD and meets two sides at points F and G. from the same point E draw a line parallel to DC, that cuts the first diagonal at H. Draw perpendiculars from points F and G to first diagonal. Write the types geometrical figures with their numbers you observe in the figure?

3. Three groups are to start their journey by cars from three different places namely Dhulia, Ratnagiri and Washim. They have to follow certain rules and visit maximum numbers of cities in Maharashtra. Rules - 1) They should not stop unless they travel at least 100 Km, 2) they should change their direction and take a right angle turn within each 100 to 150 Kms during the travel, 3) they can travel maximum up to 5000 Kms. Draw the route taken by each of the groups taken to visit maximum number of cities in Maharashtra.

.    विज्ञान रंजन स्पर्धा अगस्त २०१६    .

० यह स्पर्धा सबके लिए खुली है ० प्रवेशमूल्य नही ० प्रश्नोंके उत्तरे स्वत: विचार करके, किसीसेभी पुछकर, पुस्तकमें देखकर, प्रत्यक्ष प्रयोग करके पा सकते है ० प्राथमिक फेरीके विजेताओंके नामों की घोषणा अक्तूबर २०१६ को पुणेमें की जाएगी ० प्राथमिक विजेताओंको प्रात्यक्षिक प्रयोगपर आधारित अंतिम परिक्षा अक्तुबर माहमें पुणेमें देनी होगी ० अंतिम परिक्षामें उत्तीर्ण होनेवाले विजेता आकर्षक इनाम के पात्र होंगे ० आपके उत्तर फूलस्कैप आकाराके कागजपर अपने हाथोंसे लिखकर ३० सितम्बर २०१६ तक भेंजे ० अपनी उत्तरपत्रिका के साथ निम्नसूचित जानकारी लिखकर भेजे

.

१. पूरा नाम २. पता ३. दूरध्वनी/भ्रमणध्वनी क्रमांक ४. विपत्ता (ईमेल) ५. जन्मदिनांक ६. शिक्षा ७. व्यवसाय ८. बढाई गुण

बढ़ाई गुण - शैक्षिक पात्रता और उम्र के अनुसार स्पर्धकोंको नीचे कंसमें छपे गुण बोनस स्वरूप दिये जाएंगे.

शिक्षा: पाचवी तक (१०), सातवी तक (८), दसवी तक (६), बारहवी तक (४), शास्त्रशाखेतर पदवीधर (२), शास्त्र पदवीधर (0).

उम्र वर्ष: १२ तक (६), १३ से १६ (४), १७ से २० (२), २१ से ४० (०), ४१ से ६० (२), ६१ से ८० (४), ८१ से जादा (६).

उत्तरपत्रिका भेजने का पता: मराठी विज्ञान परिषद, पुणे विभाग, तिलक स्मारक मंदिर, तिलक रास्ता, पुणे ४११०३०

प्रश्नपत्रिका

प्रश्न १ - निरीक्षण कर के उत्तरे दे  (गुण १०)

१.    घरमें सबसे अधिक प्रयोग किया जानेवाला बिजलीपर चलनेवाला उपकरण कौनसा है?

२.    लाल गुलाब के फूलमें कितनी पंखुडिया होती है?

३.    १०० रुपये के नोट की अगली और पिछली बाजू की पहचान आँख बंद कर के कैसे करेंगे?

४.    19 से 25 सितम्बर के बीच आपके   गाँवसे दिखनेवाले सूर्योदय और सूर्यास्त के समयमे क्या अंतर था?

५.    ५ मिनिट जलनेपर मोमबत्ती का वजन कितना घटता है?

६.    किसी मोबाईल के कैमेरेसे कमसकम कितने अंतरपर रखी वस्तू की फोटो स्पष्ट निकलती है?

७.    क, च, ट, त, प इन पांच वर्ण के पांचो अक्षर बोलनेमें सबसे कम समय किस वर्णको लगता है?

८.    जमिनीपर अंडे देनेवाले तीन पंछियोंके नाम लिखो.

९.    झैराक्स की बोर्ड और किराये का प्रवासी वाहन इनमे क्या समानता है?

१०.     पाँच सालका बच्चा और सत्तर सालकी व्यक्ती इनकी नाडीमें क्या अंतर होता है?

प्रश्न २ – सही या गलत स्पष्ट करो   (गुण १०)

१.    १से१० की सारणीमें ५५ संख्याओंका प्रयोग होता है.

२.    केलेके गुच्छमें सब केले एक साथ पकते है

३.    सम संख्या ९से विभाज्य हो तो ६सेभी विभाज्य है.

४.    हैजा हो तो सबसे पहले जुलाब बंद होनेकी दवा ले.

५.    बरसात का पानी हमेशा शुद्धही होता है.

६.    वनस्पती तूप वनस्पतींमें बनता है.

७.    भारतमें सब नदियाँ उपरसे नीचे बहती है.

८.    रेडीओ तरंग की खोज मार्कोनीने की.

९.    सब्जा और तुलसी एकही कुलके है.

१०.     वेल्क्रोका आविष्कार साहीके काँटोसे प्रेरीत हुआ है.

प्रश्न ३ – चंद शब्दोमें उत्तर दे  (गुण १०)

१.    मोबाईलसे *#06# क्रमांक डायल करनेपर कौनसी सूचना मिलती है?

२.    १०० ग्रॅम अंडे खानेसे अपनी रोज की जरूरतसे ज्यादा मिलनेवाला जीवनसत्व कौनसा है?

३.    PY अक्षरसे शुरू होनेवाले वाहन भारतके कौनसे राज्यमें पंजीत हुए होते है?

४.    किसी माँ को शिशु के प्रती प्रेम की प्रबल भावना निर्माण होती है तब उसके शरीरमें कौनसे रसायन का निर्माण होता है?

५.    आयोडीन से घेंगा तो सेलेनियम से क्या?

६.    क्षकिरणोंसे हड्डीका चित्र लेते है, शरीरके अंदरके मृदू भागोंका चित्र कौनसे तंत्रसे लेते है?

७.    खाने की चीजे रखनेके लिए प्रयोग किये जानेवाले प्लैस्टिकके डिब्बेपर कौनसा चिन्ह होता है?

८.    दक्षिण अमरिका के समुद्रमें पैदा होनेवाले कौनसे दो प्रवाह भारत की बारीशपर प्रभाव करते है?

९.    रक्त लेनेसे पहले रक्तदाताकी कौनसी जाँच होती है?

१०.  वृक्ष आयुर्वेद विषयपर भारतमें सबसे पहले ग्रंथ लिखनेवाला कृषीतज्ज्ञ कौन है?

प्रश्न ४ - वैज्ञानिक कारण लिखो  (गुण २०)

१.    आकाशामें चमकनेवाली बिजली औद्योगिक या घरेलु कामों के लिए इस्तेमालमें नही आ सकती.

२.    आषाढ तलनेका, श्रावण भूननेका तो भाद्रपद खदबदानेका महिना है.

३.    कम बारीशवाले प्रदेशोंमें पेडोंके पत्ते छोटे होते है.

४.    काला रंग वास्तवमें कोई रंगही नही है.

५.    टिव्ही देखते समय खाना नही खाना चाहियें.

६.    सरदर्द मिटानेमें प्रयोग किये जानेवाली दवामें जलन करनेवाला रसायन जरूर होता है.

७.    नागपूरमें नहीं मुंबईमें लोहा जल्द जंग पकडता है.

८.    तडका देते समय राई की तडतड आवाज आनी जरूरी होती है. 

९.    महाराष्ट्र के गाँवोंमें सूर्य एकदम माथेपर हो ऐसे सालमें केवल दो दिनही होते है.

१०.     मोबाईल कैमेरेके ताल व परदेमें कम अंतर होता है.

प्रश्न ५ – नीचे दिए वाक्योंमें ‘मैं’ कौन है? (गुण १०)

१.    १९४८ में स्थापित भारतीय परमाणु ऊर्जा आयोग का पहला अध्यक्ष मुझे नियुक्त किया गया.

२.    हमारे यहाँ सूरज हमेशा पश्चिममें उगता है.

३.    मैं काँच काट सकता हूँ और बहुत मूल्यवान हूँ.

४.    मेरे स्थानसे दक्षिण ध्रुवतक की सीधी दिशामें कही भी जमीनपर बारीश नही होती.

५.    मै इसापूर्व दूसरी शतीमें भारतमें पैदा हुआ. मैनें अणू संकल्पना के सिद्धांत की चर्चा की.

६.    किसीभी बाजूसे देखो मैं वैसाही दिखाई देता हूँ.

७.    मैं पंढरपुरी रहू नागपुरी या सुरती मुझे किचडमें बैठनेमें बडा मजा आता हैं.

८.    हमारे अस्तित्व की भविष्यवाणी सौ साल पहले हुई थी पर इस वर्ष हमारे होनेका प्रमाण मिला.

९.    शरीरमें ऊर्जा पैदा करती हूँ, माँ से ही मिलती हूँ.

१०.     ताल अर्जुन साल यह सभी मेरे प्रकार है.

प्रश्न ६ - सविस्तर उत्तरे लिहा -  गुण १५

१.      उत्तम नमुने की धुलाई की पाउडरमें कौनकौनसे रसायन होते है? वह किस काममें आते हैं?

२.      ५० षटकोंके क्रिकेट खेलमें कोई फलंदाज नाबाद रहते हुए अधिकतम कितनी दौडें बना सकता है?

३.      चालकविहीन वाहनोंसे क्या जोखीम हो सकेगी?

४.      ३० करोड साल पहले हवामें ३५% ऑक्सिजन होता था. उन दिनोंमें होनेवाले जीव और आजके जीव इनमें कौनसे पाँच फरक हो सकते है?

५.      भूकम्प का केंद्र किसे कहते है? उसका स्थान कैसे निश्चित करते है?

प्रश्न ७ - प्रयोग करो / रचना करो  (गुण १५)

१.      अंडेसे बाहर आनेपर शावक अपनी माँ को कैसे पहचानता होगा इसका अनुमान लगाने के लिए वैज्ञानिक प्रयोग की रचना क्या हो सकती है?

२.      कोण नापनेवाला यंत्र कागजपर रखके हाथ न उठाते हुए २७३^०का कोन बनाओ. भूमितीय सिद्धता लिखो.

३.      गेहूँ अंकूरण के लिए शक्कर खाद रूपमें उपयोगमें लाएँ तो १० दिनोंमें कौनसा फरक दिखेगा? प्रयोग करे. अपने निष्कर्ष विस्तारसे लिखें.

प्रश्न ८ – चित्र निकालकर उत्तर दे  (गुण १५)    

१.      डंडी, चुडी, गोला इस आकारके चुंबक के उत्तर और दक्षिण ध्रुव चित्र निकालकर उसमें दिखाओ.

२.      ABCD चौकोर तथा उसका कर्ण BD निकालो. दूसरा कर्ण पौने आकार का AE निकालो. E बिंदूमेसे दोन भूजाओंतक जानेवाली, पहले कर्ण को समांतर रेखा FG निकालो. उसी बिंदूसे DC भूजा को समांतर रेखा पहले कर्ण को H पर जूडे ऐसी निकालो. F और G बिंदूंओंसे पहले कर्णपर लंब निकालो. अब बने चित्रमें कौनकौनसी और कितनी ज्यामितीय आकृती दिखती है यह लिखो.

३.      धुलिया, रत्नागिरी और वाशिम इन गावोंमेंसे तीन गुट गाड़ीयोंमें एकही समयपर यात्रापे निकलें. उन्हे कुछ शर्तों के आधारपर महाराष्ट्र के अधिकतम शहरोंमेंसे जाना था. १) यात्रा शुरू करनेके बाद १०० किमी के पहले रुकना नही. २) १०० से १५० किमी के बीच अपनी दिशा सही कोणमें बदलनी होगी. ३) ५००० किमी की यात्रा करनी है. सभी गुटों की यात्रा का मार्ग नक्शेपर  दिखाओ.

आहवान – खुद भाग ले. औरोंको प्रोत्साहन दे. प्रश्नावली का प्रचार व प्रसार करे. इनाम के लिए राशी दे. आपके मनमें ऐसे प्रश्न हो तो हमें भेजे. हमारा ब्लॉग देखे http://mavipapunevibhag.blogspot.in 

मराठी भाषा, विज्ञान और वैज्ञानिक दृष्टि बढानेमें अपना योगदान दे.

संपर्क: मराठी विज्ञान परिषद, पुणे विभाग. टिलक स्मारक मंदिर, टिलक रास्ता, पुणे ३०. 

संजय नाईक ९४२२५१९४२०